56 - آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور

در اجرای مواد ۵۲۵ و ۵۲۸ قانون آیین دادرسی کیفری و به منظور اصلاح، تربیت، آماده ‌ سازی جهت بازگشت به جامعه، جامعه ­ پذیری، رشد فردی، توانمندسازی و حمایت از افرادی که در زمان ارتکاب جرم کمتر از هجده سال تمام شمسی داشته و مطابق قانون و بر اساس تصمیم، قرار یا حکم مقام قضایی باید به کانون اصلاح و تربیت سپرده شوند، در مراکز استان ­ ها و به تناسب نیاز و ضرورت در دیگر مناطق کشور، کانون اصلاح و تربیت به پیشنهاد رئیس سازمان و با تشخیص رئیس قوه قضاییه تشکیل می‌شود.

علاوه بر رعایت اصول مذکور در ماده ۲ این آیین‌نـامه، به ویژه اصل عدم تبعیض، رعایت اصل مصالح و منافع عالی و اصل بقاء و رشد افراد کمتر از هجده سال تمام شمسی در تمام تصمیمات و اقدام‌های مربوط به آن‌ها در سازمان و کانون الزامی است. کانون نیز مکلف است در راستای اصل مشارکت، ضمن توجه به دیدگاه­های مددجویان، زمینه مشارکت آن‌ها را در تصمیمات و برنامه‌های مرتبط فراهم کند.

تبصره ـ در اجرای اصل رعایت مصالح و منافع عالی، تمام تصمیمات و اقدامات تنبیهی و محدود‌کننده باید قابلیت بازبینی و تعدیل داشته باشد.

کانون از دو قسمت دختران و پسران تشکیل می‌شود و هر قسمت شامل بخش پذیرش و تشخیص و بخش خوابگاه برای اطفال، نوجوانان و جوانان (افراد بالای هجده سال تمام شمسی) است.

در جذب و تامین نیرو برای کانون، علاوه بر شرایط عمومی استخدام، در نظر گرفتن موارد زیر نیز ضروری است:

الف ـ هوش، سرعت عمل، توان تصمیم ­ گیری و حل مساله، مهارت ­ های ارتباطی؛

ب ـ دارا بودن حداقل سی سال سن و الزاماً متاهل؛

پ ـ دارا بودن حداقل مدرک تحصیلی کارشناسی؛

ت ـ علاقه به کار با کودک و نوجوان؛

ث ـ برخورداری از توانایی‌های جسمی و روانی لازم؛

ج ـ ویژگی ­ های شخصیتی متناسب مانند آستانه تحمل بالا.

کارکنان داوطلب اشتغال در کانون پس از تایید صلاحیت و موفقیت در گذراندن دوره خدمت آزمایشی زیر نظر مقام مسؤول، حداقل پنج سال به صورت ثابت در کانون به کارگمارده خواهند شد.

تعداد کارکنان کانون متناسب با تعداد مددجویان و به تشخیص سازمان است و تخصص و رشته تحصیلی آنان بر اساس وظایف شغلی­شان تعیین می‌شود. استفاده از نیروهای وظیفه در رابطه با امور مددجویان ممنوع است.

با هدف ارتقای دانش و مهارت کارکنان و رفع نیازهای حرفه ­ ای آنان، سازمان دوره ­ های آموزشی مناسب از قبیل روان­شناسی و مهارت­های ارتباط با کودک و نوجوان، حقوق کودک و نوجوان و مقررات مرتبط را برای کارکنان کانون در ابتدا و ضمن خدمت طراحی و اجرا می‌کند.

سازمان باید با رویکرد ارتقای کیفیت خدمات به مددجویان، انطباق با استانداردهای ملی و بین‌المللی، بهبود ساختار، مدیریت و بودجه، نظارت و ارزیابی در کانون‌‌های اصلاح وتربیت، برنامه ریزی و اقدام کند.

رئیس کانون با مشارکت خانواده، متخصصان، مقام­های قضایی و در صورت ضرورت استفاده از ظرفیت تشکل‌های مردم ­ نهاد، خیرین، وکلای داوطلب و دیگر اشخاصی که به تشخیص رئیس کانون می ‌ توانند در حل و فصل مشکلات و ارتقاء سلامت جسمی و روانی مددجویان مؤثر باشند، زمینه حل و فصل مشکلات مددجو از قبیل امور رفتاری، قضایی، تحصیلی و درمانی و همچنین زمینه اخذ رضایت شاکی و آزادی مددجو را فراهم می‌کند.

افرادی که در زمان ارتکاب جرم کمتر از هجده سال تمام شمسی دارند، حتی اگر در زمان رسیدگی و صدور حکم بیش از این میزان سن داشته باشند، با رعایت قوانین و مقررات مربوط، تنها در کانون پذیرش و نگهداری می‌شوند و به هر حال افراد بالای هجده سال در بخش جوانان کانون نگهداری خواهند شد.

تبصره ـ مددجویان دارای بیش از بیست و سه سال سن، به جز در مواردی که به نگهداری در کانون محکوم شده‌اند، در هر حال باید حسب مورد به اندرزگاه جوانان در بازداشتگاه یا ندامتگاه عمومی منتقل شوند.

در مواردی که طبق قوانین و مقررات حاکم، نگهداری فرد در کانون مجاز نباشد، رئیس کانون حسب مورد مراتب را کتبی به قاضی صادرکننده قرار یا قاضی اجرا اعلام می‌کند. در صورت عدم تجدید نظر در تصمیم قضایی، رئیس کانون ضمن اجرای حکم، با قید فوریت و از طریق اداره کل زندان‌ ‌های استان، مراتب را برای پیگیری به رئیس کل دادگستری استان و رئیس سازمان اعلام می‌کند.

مددجو پس از ورود بدون فاصله زمانی به بخش پذیرش و تشخیص منتقل و برای وی پرونده‌‌های لازم تشکیل می‌شود. انتقال مددجو به خوابگاه با تائید پزشک و موافقت رئیس کانون است و در صورت عدم تائید پزشک، مددجو در همان بخش پذیرش و تشخیص حداکثر به مدت پانزده روز نگهداری می‌شود و سپس به خوابگاه عمومی منتقل می‌شود. در مواردی که تنها یک مددجو در بخش تشخیص باشد، حداکثر مدت نگهداری در این بخش پنج روز است‌. در موارد خاص، نگهداری مددجو در بخش‌‌های دیگر با تشخیص پزشک و موافقت رئیس کانون بدون مانع است.

 بخش خوابگاه، محل استقرار، استراحت و نگهداری مددجویان است و به چهار قسمت نگهداری کودکان زیر پانزده سال تمام شمسی، نوجوانان دارای سن پانزده تا هجده سال تمام شمسی، جوانان دارای سن بیش از هجده سال تمام شمسی و اتاق‌های امن تفکیک می‌شود.

تبصره۱ـ اتاق‌‌های امن، به‌منظور نگهداری مددجو جدا از دیگران در مواقع اضطراری و بروز حالت خطرناک در هر کانون ایجاد می‌گردد‌. اتاق امن محلی مناسب و ایمن در کانون با پوشش نرم و فاقد شیشه و اشیای خطرناک و در نزدیک ­ ترین فاصله با دفتر مسؤول امور خوابگاه ­ ها است که تحت نظارت مستقیم و مداوم مربیان است.

تبصره۲ـ مددجویان در صورت امکان بر اساس منشاء یا علت اصلی ارتکاب جرم نیز تفکیک و طبقه‌بندی می‌شوند.

نگهداری مددجویان در بخش ­ های مختلف کانون باید به نحوی باشد که افراد دارای سن بیش از هجده سال تمام شمسی، در ساعات هواخوری یا در زمان استفاده از امکانات آموزشی و ورزشی با دیگر گروه‌های سنی ارتباط نداشته باشند.

مددجوی دارای سن کمتر از پانزده سال تمام شمسی، پس از پذیرش به خوابگاه منتقل و در مواردی که بخش کودکان فاقد خوابگاه است، در محل جداگانه به نحو ویژه و مطلوب نگهداری می‌شود.

مددجوی متهم تا زمان صدور حکم قطعی از مددجویان محکوم تفکیک و حسب مورد در بخش مربوط، به نحو جدا نگهداری می‌شود.

مسؤول واحد امور قضایی طی سه روز اول اقامت مددجو در بخش تشخیص، وی را با حقوق و وظایف خود در کانون بر اساس قوانین، مقررات و آیین‌نـامه آشنا می‌کند. حقوق و وظایف مددجویان دارای شرایط خاص مانند افراد کم­توان، بی ­ سواد، غیر ایرانی و یا افرادی که به زبانی غیر از زبان رسمی یا محلی تکلم می ­ کنند، به روش مناسب تفهیم می‌شود.

در بخش تشخیص از کلیه مددجویان با استفاده از روش­های نوین و مناسب و شیوه­های مدرن مانند روش­های الکترونیک و زیست­سنجی (بیومتریک) با حفظ کرامت آنان عکس­برداری و ثبت مشخصات به عمل می­آید. این اطلاعات فقط در سامانه‌های سازمان و قوه قضاییه ذخیره و استفاده می‌شود.

در صورت وجود سابقه یا زمینه بیماری، کانون سوابق پزشکی مددجو را از خانواده یا مراکز پزشکی درخواست می‌کند. بر اساس تشخیص پزشک کانون، مددجو به ­ صورت مجزا (ایزوله) در درمانگاه تحت درمان قرار می‌گیرد و یا با رعایت مقررات این آیین‌نـامه به مراکز درمانی خارج از کانون منتقل می‌شود.

مددجو توسط روان ­ شناس کانون از حیث وضعیت سلامت روان، هوش، ویژگی ­ های شخصیتی و اختلالات احتمالی مورد مصاحبه، ارزیابی و آزمون قرار می‌گیرد و نتایج حاصل، در پرونده شخصیت وی ثبت می‌شود تا در برنامه‌ریزی و مدیریت رفتار وی لحاظ شود. آزمون ­ های روان ­ شناختی مناسب از قبیل آزمون ‌ های شخصیتی، سلامت روان، سنجش هوش، رغبت­سنجی و ارزیابی خطر، توسط سازمان تهیه و به کانون­ها ارائه می‌شود.

مددکار اجتماعی ظرف بیست و چهار ساعت از ورود مددجو، وی را مورد ارزیابی و مصاحبه قرار می‌دهد و او را برای سازگاری در شرایط جدید و استفاده از امکانات کانون آماده می ­ سازد. نتایج ارزیابی در پرونده شخصیت ثبت می‌شود. در این مدت مددکار اجتماعی ارتباط مددجو با والدین، اولیاء یا سرپرستان قانونی وی را برقرار و اطلاعات لازم از جمله علت دستگیری، نحوه، تاریخ، مکان، زمان ملاقات و نحوه تماس را به آنان ارائه می‌کند. در صورت عدم حضور مددکار، وظیفه اطلاع رسانی به خانواده بر عهده مسؤول واحد امور قضایی است.

کارشناس اصلاح و تربیت پس از بررسی پرونده شخصیت مددجو و در صورت ضرورت مصاحبه با وی و مشاوره با روان­شناس و مددکار، برنامه‌های مناسب آموزشی، تحصیلی، فرهنگی، ورزشی، فنی و حرفه ‌ ای و غیره را به رئیس کانون پیشنهاد می‌دهد.

سازمان در صورت امکان، کانون­های اصلاح و تربیت را به نحوی طراحی می‌کند که هر مددجو خوابگاه مستقل با امکانات لازم در اختیار داشته باشد و در هر صورت حداکثر تعداد مددجو در خوابگاه ‌ های جمعی بیست نفر است. این تعداد به تشخیص رئیس کانون و در نظر گرفتن شرایط، قابل تغییر است.

مسؤول امور خوابگاه­ها بر اساس اطلاعات پرونده مددجو و تصمیم­های شورای طبقه‌بندی، خوابگاه هر مددجو را تعیین می‌کند. در خصوص مددجویان ناتوان و با شرایط خاص از قبیل مبتلایان به اختلال‌های هویت جنسیتی، روانی یا رشدی، شورای طبقه‌بندی محل اسکان را تعیین می‌کند.

چنانچه بخشی از مؤسسه به کانون و یا نگهداری برای افراد زیر هجده سال تمام شمسی اختصاص داده شده باشد و یا در موردی که کانون در مجاورت مؤسسه مستقر باشد، علاوه بر رعایت الزام‌ها و تکالیف مربوط به کانون، شرایط زیر نیز باید رعایت شود:

الف ـ مجزا بودن کامل افراد زیر هجده سال از بزرگسالان با استفاده از روش­هایی مانند طراحی ساختمان، زمان‌بندی فعالیت­ها و بهره­گیری از مکان­های مشترک به نحوی که ارتباط کلامی یا دیداری میان آنان امکان‌پذیر نباشد؛

ب ـ تفکیک برنامه‌های بازاجتماعی شدن افراد زیر هجده سال از بزرگسالان؛

پ ـ تفکیک کارکنان بخش نگهداری افراد زیر هجده سال از بزرگسالان.

استفاده از سیم­خاردار، سلاح، برجک و مراقبت نظامی باید محدود و غیر محسوس باشد. حمل، نگهداری و استفاده از سلاح توسط کارکنان در داخل کانون ممنوع است.

به منظور تقویت رفتارهای متعارف اجتماعی مددجویان، رئیس کانون با تهیه و اجرای طرح ‌ های مناسب و استاندارد بر مبنای نظام تشویق و پاداش، فرصت ­ های لازم را برای تصمیم ­ گیری در امور شخصی، مشارکت و مسؤولیت ­ پذیری فراهم می­آورد و جزوه­ها و راهنمایی­هایی که مفهوم و چگونگی اجرای برنامه‌های موضوع این ماده را توضیح می‌دهد تهیه و در اختیار مددجویان و کارکنان قرار می‌دهد.

رئیس کانون به منظور کاهش و حذف رفتارهای نامناسب مددجویان، باید از روش ­ های ارتباط مؤثر مانند مذاکره و حل تعارض استفاده کند.

علاوه بر ایجاد امکان تحصیل رسمی، کانون باید امکان آموزش ­ های فنی و حرفه ­ ای و کارآموزی را برای مددجویان فراهم سازد. برنامه‌های آموزش فنی و حرفه ­ ای باید مطابق استانداردهای سازمان آموزش فنی و حرفه ‌ ای، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و توسط گروه ­ های آن سازمان اجرا و گواهی ‌ نامه ‌ های مربوط نیز از سوی این مراجع و بدون ذکر عنوان کانون صادر شود. نوع رشته ­ های فنی و حرفه‌ای باید به گونه‌ای انتخاب شود که در هنگام بازگشت به جامعه کاریابی آنان را با حداقل سرمایه ­ گذاری و در کوتاه ‌ ترین مدت فراهم آورد و تا حد امکان با ویژگی ­ های شغلی رایج در جامعه متناسب باشد تا مددجو بتواند برای موقعیت ‌ های شغلی در جامعه آماده شود.

در مواردی که مددجو در میانه سال تحصیلی از کانون خارج می‌شود، آموزش و پرورش مکلف به پذیرش دانش ­ آموز در واحد آموزشی نزدیک محل اقامت وی است و کانون پیگیری لازم را در این خصوص به عمل می ‌ آورد.

کارآموزی باید در کارگاه ­ های آموزشی و حرفه ­ آموزی کانون و در محیطی ایمن و متناسب با شرایط سنی و جسمی مددجو انجام گیرد. این کارگاه ­ ها با رعایت قوانین و مقررات کار و استانداردهای بهداشت حرفه ­ ای اداره می‌شود.

در صورت ارتکاب تخلفات مقرر در این آیین‌نـامه از سوی مددجویان کانون، موضوع در شورای انضباطی مطرح می‌شود و در صورت لزوم یکی از اقدامات اصلاحی و تربیتی یا تنبیهات انضباطی زیر اعمال می‌گردد.

الف ـ تذکر؛

ب ـ ارجاع به مشاور؛

پ ـ توبیخ شفاهی؛

ت ـ توبیخ کتبی بدون درج در پرونده؛

ث ـ توبیخ کتبی با درج در پرونده؛

ج ـ الزام به مشارکت در خدمات و نظافت عمومی در کانون؛

چ ـ محدودیت در استفاده از تلویزیون حداکثر به مدت سه روز؛

ح ـ محدودیت در فعالیت ­ های تفریحی یا ورزشی از قبیل استفاده از سینما، استخر، سالن‌های ورزشی یا اعزام به اردو حداکثر سه نوبت؛

خ ـ محدودیت در ملاقات خصوصی و حضوری حداکثر به مدت یک هفته؛

د ـ محدودیت در تماس تلفنی حداکثر تا یک هفته؛

ذ ـ تعویق اعطای مرخصی حداکثر تا یک ماه؛

ر ـ عدم پیشنهاد عفو یا آزادی مشروط حداکثر تا دو ماه؛

ز ـ در صورت شمول ماده ۵۲۷ قانون آیین دادرسی کیفری، پیشنهاد به دادگاه اطفال و نوجوانان برای جابه ­ جایی محل نگهداری در همان قسمت کانون؛

در صورتی که هر یک از رفتارهای مددجو علاوه بر تخلف انضباطی دارای وصف کیفری باشد، ضمن تصمیم ­ گیری در خصوص اقدام انضباطی، مراتب توسط رئیس کانون به قاضی اجرا، به منظور اتخاذ تصمیم اعلام می‌شود.

در صورت ارتکاب تخلف در روزهای تعطیل و عدم دسترسی به قاضی اجرا، رئیس کانون تدبیر لازم را اتخاذ می‌کند.

استفاده از پابند در مورد افراد زیر هجده سال تمام شمسی ممنوع است. دیگر وسایل مشابه به شرح مقرر در این آیین‌نـامه به منظور جلوگیری از فرار یا محافظت از مددجو یا دیگران، در صورت ضرورت باید به صورت محدود و با رعایت کرامت مددجو مورد استفاده قرار گیرد و باعث خواری و تحقیر او نشود. کارکنان کانون باید برای کنترل مددجویان و به­کارگیری ابزارهای محدودکننده، آموزش­های لازم را دیده باشند و رئیس کانون باید از کم خطر بودن این ابزارها و مهارت کارکنان در استفاده از آن‌ها اطمینان حاصل کند.

واحد بهداشت و درمان باید با ارزیابی و معاینه دوره ­ ای سلامت، نیازهای بالقوه و بالفعل بهداشتی و درمانی مددجویان را مشخص و فرایند رشد آنان را پایش کند و در صورت تشخیص هر گونه بیماری جسمی یا روانی، سوء مصرف مواد یا دیگر وضعیت ­ هایی که ممکن است مانع پذیرش مددجو در جامعه شود یا آن را به تاخیر اندازد، برای درمان آن اقدام کند.

چنانچه از نظر پزشک کانون، اقدام‌های تشخیصی و درمانی در واحد بهداشت و درمان امکان‌پذیر نباشد، مددجو به مرکز مناسب خارج از کانون منتقل می‌شود. در این صورت پزشک کانون مکلف است مراتب را به رئیس بخش گزارش کند و رئیس بخش نیز موظف به پیگیری موضوع از زمان اعزام تا بازگشت مددجو است. ترتیب و چگونگی اعزام، اعلام موضوع به مقام قضایی، اخذ و ارائه مجوزها و مراقبت از مددجو در دوره انتقال بر عهده رئیس کانون است.

تبصره ـ در موارد فوریت، به درخواست پزشک و دستور رئیس کانون یا جانشین وی، مددجو بلافاصله به مراکز خارج از کانون اعزام و مراتب به مراجع قضایی مربوط منعکس می‌شود.

والدین، اولیاء یا سرپرست قانونی و یا هر فرد تعیین شده توسط مددجو حق دارد به شیوه مطمئن و در هر زمان از سلامت مددجو مطلع شود و رئیس کانون موارد بیماری، انتقال، بستری در مراکز درمانی یا هر گونه تغییری در وضعیت مددجو را حداکثر ظرف دوازده ساعت به افراد مذکور اطلاع می‌دهد.

مددجوی بی ­ سواد، کم­توان، مبتلا به اختلال­های شناختی یا مشکلات یادگیری باید از آموزش ‌ های ویژه و متناسب برخوردار باشد.

واحد بهداشت و درمان با بهره­گیری از خدمات تخصصی روان ­ شناسی و روان ­ پزشکی ارزیابی اولیه و نظام‌یافته، تشخیص و درمان مسائل مربوط به سلامت روان و ثبت تغییرات رفتاری مددجویان را در مدت اقامت آنان بر عهده دارد و موظف است مددجو را پس از ترخیص و از طریق مرکز مراقبت­ به مراکز خدمات اجتماعی خارج از مؤسسه یا دیگر مراکز درمانی مرتبط ارجاع ­دهد و ادامه درمان را پیگیری کند.

در مواردی که درمان مددجوی مبتلا به اختلال شدید روانی در خارج از کانون امکان‌پذیر باشد، در صورت لزوم و پس از گزارش روان­شناس یا روان­پزشک به بخش ­ های درمانی خارج از کانون منتقل می‌شود.

گزارش­های متضمن رفتارهای پرخاش­گرانه، خودزنی، اقدام یا تهدید به خودکشی بلافاصله توسط روان‌شناس یا روان­پزشک کانون بررسی می‌شود و اقدام و مداخله لازم به عمل می­آید و نتیجه ضمن ثبت در سامانه الکترونیکی سلامت، به مدیرکل زندان‌ ‌های استان اعلام می‌شود. مدیر کل زندان‌ ‌های استان به صورت فصلی گزارش تحلیلی اقدام‌های موضوع این ماده را به معاونت سلامت و اصلاح و تربیت سازمان اعلام می‌کند.

مدیر کانون امکان برقراری جلسات مشاوره فردی، گروهی، خانوادگی، گروه­درمانی و هر نوع مداخله مورد نیاز روان­شناسان مجرب را با رویکرد حمایتی و هدایتی و برای حل تعارض‌های فردی و خانوادگی فراهم می‌آورد.

مدیر کانون گزارش ­ های روان­شناسی و روان­پزشکی واحد بهداشت و درمان را که ممکن است در فرایند تصمیم ‌ گیری قضایی مددجویان مؤثر باشد، برای مرجع قضایی مربوط ارسال می‌کند.

مدیر کانون و مسؤول واحد امور قضایی مکلفند در راستای اجرای ماده ۹۰ قانون مجازات اسلامی از تمام ظرفیت­های قانونی برای تقلیل مدت نگهداری مددجو در کانون و یا خروج او از کانون و همچنین برخورداری مددجو از دیگر ارفاق‌های قانونی استفاده کنند.

مدیر کانون می ­ تواند به منظور پیش ­ گیری و درمان اعتیاد از گروه ­ ها و سازمان ­ های غیر دولتی داوطلب از جمله گروه ­ های خودیار و همسان با رعایت شرایط و ارزیابی صلاحیت کمک گیرد.

مدیر کانون مکلف است از طریق مراجع مربوط برای اخذ اوراق سجلی و هویتی مددجویان یا کودکان فاقد اوراق هویتی اقدام کند.

محل و نحوه ملاقات مددجو متناسب با سن آن‌ها و در صورت اقتضا ممکن است متفاوت از بزرگسالان باشد.

به منظور تسهیل ارتباط مددجو با خانواده یا در مواردی که مصالح وی اقتضا کند، انتقال وی از یک کانون به کانون دیگر مطابق مقررات انجام می‌شود.

احترام به حریم خصوصی مددجو و حمایت از وی در کانون الزامی است و اطلاعات مددجو باید محرمانه بماند.

واحد امور قضایی کانون هر هفته فهرست مددجویان در معرض ترخیص را استخراج و به مرکز مراقبت­ ارسال می‌کند.

مرکز مراقبت به منظور تسهیل و تکمیل فرایند بازپروری، جامعه­پذیری، تثبیت وضعیت مددجو و رفع مشکلات وی از قبیل ارتباط با خانواده و جامعه، ادامه تحصیل و تکمیل آموزش، ادامه درمان اعتیاد و خدمات سلامت روان، اسکان، تامین هزینه ­ های سفر، تهیه اسناد سجلی و هویتی، تامین هزینه ­ ها و امکانات زندگی و اشتغال مددجو اقدام‌های زیر را به عمل می­آورد:

الف ـ معرفی به سازمان بهزیستی کشور، کمیته امداد امام خمینی (ره)، نهادهای دولتی و غیر دولتی و تشکل‌های مردم­نهاد جهت رفع نیازهای مددجو و خانواده وی و ارائه خدمات و بسته­های حمایتی؛

ب ـ هم ­ فکری و همکاری با نهادهای دولتی و غیر دولتی مربوط جهت رفع مشکلات مددجو و آماده ‌ سازی وی برای زندگی در جامعه؛

پ ـ اطلاع از وضعیت مددجو پس از آزادی، از طریق ارتباط مستقیم و منظم مددکاران اجتماعی مرکز مراقبت با وی یا خانواده وی؛

ت ـ پیگیری و مشارکت در ایجاد و راه‌اندازی مراکز اسکان موقت با همکاری سازمان بهزیستی کشور، بنیاد مستضعفان، سازمان اوقاف، شهرداری­ها و دیگر نهادهای حمایت­کننده؛

ث ـ مشارکت در ارزیابی اولیه و طراحی برنامه بازپروری و اجرای آن از ابتدای ورود مددجو به کانون؛

ج ـ پیگیری از نهادهای دولتی و صنفی جهت اخذ اسناد سجلی و هویتی و دیگر مجوزها.

تبصره ـ در مورد مددجویانی که بدون برنامه‌ریزی و اطلاع قبلی ترخیص می‌شوند، خدمات مذکور در این ماده در اولین فرصت و با رعایت اولویت ارائه می‌شود.

مددکار مسؤول پرونده مددجو پیش از ترخیص، خانواده را مطلع و از آنان دعوت می‌کند به هنگام ترخیص در کانون حاضر باشند. چنانچه به هر دلیل خانواده به هنگام ترخیص حضور نداشت، مددکار از طریق مرکز مراقبت برای انتقال مطمئن و سالم مددجو به منزل و خانواده وی اقدام می‌کند.

تبصره ـ مرکز مراقبت باید برای چنین مواردی امکانات و بودجه­هایی را آماده و در دسترس داشته باشد.

هر مددجو باید فرصت و امکان ارائه درخواست، شکایت و اعتراض خود را بدون محدودیت و در صورت امکان به صورت محرمانه و الکترونیکی به رئیس کانون، نمایندگان وی، مدیر کل زندان‌ ‌های استان، بازرسان کانون و مقام­های قضایی و نظارتی مربوط، داشته باشد و از نتایج آن ظرف بیست روز کاری مطلع شود. مددجویان باید به طریق مقتضی از این فرایند آگاه شوند.

واحدهای امور قضایی و بازرسی مؤسسه، باید همه وقت و به روش ­ های مختلف از جمله از طریق کیوسک الکترونیکی و تماس تلفنی، شکایات شفاهی و کتبی مددجویان را جمع ­ آوری، رسیدگی و نتیجه را منعکس کنند. شکایت شفاهی در صورت­مجلس درج می‌شود.

مددجو می­تواند در تنظیم و پیگیری درخواست یا شکایت خود، از اعضای خانواده، مشاور حقوقی و سازمان ‌ های غیر دولتی مرتبط که در دسترس باشند، به نحو مقتضی کمک بخواهد.

مددجو می­تواند آزادانه و بدون هر گونه مانعی با بازرسان و مقام­هایی که برای بازدید مراجعه می ‌ کنند، صحبت کند.

رئیس کانون باید روزانه از تمامی بخش ­ های کانون بازدید کند و حداقل هفته‌ای یک بار با مددجویان متقاضی و خانواده­های آنان ملاقات حضوری داشته باشد و به درخواست‌های آنان رسیدگی کند.

کارکنان کانون هر گونه سوء استفاده، آزار، تخلف یا تعدی نسبت به مددجویان را بلافاصله و به صورت کتبی به مقام مافوق خود یا مقام­های ذی ­ صلاح گزارش می­کنند و رئیس کانون در صورت احراز مورد، مراتب را به مراجع قضایی گزارش می‌کند.

اعزام و انتقال مددجو به مراجع قضایی و دیگر مراجع مربوط، مراکز درمانی، تربیتی و آموزشی و مرخصی‌های تحت‌الحفظ بر اساس ضوابطی که از سوی سازمان اعلام می‌شود، به عهده نیروهای مسلح یگان انتظامی سازمان است. مامور اعزام و بدرقه دختران باید از بین بانوان باشد و یا حداقل یکی از کارکنان زن آنان را همراهی کند. به هنگام اعزام، مددجو باید پوشش مناسبی داشته باشد به نحوی که سلامت و شخصیت آنان را تامین کند. استفاده از دستبند در موارد یاد شده برای مددجو، به جز موارد ضروری به تشخیص رئیس کانون، مجاز نیست‌.

اطلاعات، سوابق و آمار جرایم، ویژگی ­ های جمعیت­شناختی، روان­ شناختی و پزشکی مددجویان به صورت مرتب جمع ­ آوری و توسط واحد آمار و رایانه دسته­بندی، نگهداری و به نهادهای مربوط گزارش می‌شود و در صورت نیاز، بدون افشای هویت آنان در اختیار مراکز علمی و پژوهشی قرار می‌گیرد.

کانون حقوق و وظایف مددجویان را در قالب کتابچه­ای تدوین و در بدو ورود در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. در صورت لزوم، این حقوق به نحو مقتضی به مددجو­ تفهیم می‌شود.

معاونت سلامت، اصلاح و تربیت سازمان، دستورالعمل ویژه مراقبت از مددجویان را با رویکرد ارتقای سطح اخلاقی، حفظ کرامت و سلامت آنان و نیز اتخاذ تدابیر پیش ­ گیرانه از انحراف­ مددجویان و آزاررسانی به آن‌ها را تدوین و جهت اجرای آن اقدام می‌کند.

در موارد سکوت این بخش از آیین‌نـامه، قواعد کلی آیین‌نامه حاکم است.

وظایف و اختیاراتی که برای دادستان یا قاضی اجرای احکام دادسرای عمومی و انقلاب مقرر شده است، در مورد مؤسسه‌‌های کیفری نظامی بر عهده دادستان نظامی یا قاضی اجرای احکام دادسرای نظامی است.

تبصره ـ منظور از نظامی، افراد مصرح در بندهای «الف» تا «ح» ماده ۱ قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب ۱۳۸۲ است.

متهم و محکوم نظامی با رعایت مقررات اجرایی سازمان در مؤسسه‌‌های کیفری، جدای از دیگر زندان‌ یان نگهداری می‌شوند.

در مراکز استان‌هایی که فاقد مؤسسه‌‌های کیفری نظامی هستند و یا ظرفیت پذیرش مناسب و کافی ندارند، متهمان و محکومان در بند اختصاصی نظامیان و جدای از دیگر زندان‌ یان نگهداری می‌شوند.

محکومان غیر نظامی دادگاه­های نظامی جهت تحمل محکومیت حبس به مؤسسه‌‌های کیفری عمومی معرفی می‌شوند.

افرادی که محکومیت حبس آنان به اخراج از خدمت منجر شود یا به تبع احکام دادگاه ­ ها و یا تصمیم کمیسیون ­ های داخلی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران از خدمت اخراج شوند، به دستور قاضی اجرای احکام دادسرای نظامی برای تحمل کیفر حبس به مؤسسه عمومی معرفی می‌شوند.

متهمان و محکومان بر اساس جنس، نوع عضویت شامل پایور و وظیفه، درجه و رتبه شامل کارمند، درجه­دار و افسر تا حد امکان سابقه، نوع جرم، شخصیت و میزان محکومیت، تفکیک و طبقه‌بندی می‌شوند.

برنامه‌های اصلاحی و تربیتی در مؤسسه‌‌های کیفری ویژه نظامیان علاوه بر برنامه‌های عمومی، شامل برنامه‌های آموزشی نظری در جهت بالا بردن توان رزمی و روحیه سربازی و دانش نظامی متهمان و محکومان نیز می‌باشد. یگان­های نظامی و انتظامی در اجرای برنامه‌های آموزشی با مؤسسه مربوط همکاری می‌کنند.

در صورت ضرورت مداوای متهمان و محکومان نظامی در مراکز درمانی خارج از مؤسسه، اولویت با مراکز درمانی نظامی و انتظامی است. این مراکز مکلف به درمان رایگان افراد معرفی شده می‌باشند.

 محصلان مراکز نظامی و انتظامی با کمتر از هجده سال سن که مشمول قانون استخدام نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران هستند، در صورت داشتن قرار منجر به بازداشت یا حکم محکومیت، در کانون اصلاح و تربیت نگهداری می‌شوند.

متهمان و محکومان نظامی دیگر مراجع قضایی که به مؤسسه منتقل می‌شوند، تابع مقررات این فصل هستند.

نحوه نگهداری متهمان و محکومان دادسراها و دادگاه­های نظامی به موجب مواد این فصل است. در موارد سکوت، مطابق دیگر مقررات این آیین‌نـامه اقدام می‌شود.

رعایت مفاد آیین‌نـامه برای تمام کارکنان سازمان و دیگر اشخاص حقیقی و حقوقی مرتبط با سازمان الزامی است و در صورت وجود دلیل و شواهدی بر نقض مقررات آن یا احتمال تخلف از این مقررات، موضوع باید به مقام­های مافوق یا سازمان و دیگر مراجع دارای­صلاحیت گزارش شود.

سازمان در راستای کاهش وابستگی به بودجه عمومی و جبران خسارات وارده به بیت المال در اثر ارتکاب جرم و اجرای مجازات حبس و به منظور افزایش کمیت و کیفیت خدمات زندان‌ ‌بانی و ایجاد زیرساخت­های جدید، با طی مراحل قانونی و اخذ مجوزهای لازم، امکان اخذ هزینه­های جاری مؤسسه‌‌های کیفری را از دیگر بخش‌ها و منابع مالی از جمله جبران قسمتی از هزینه‌ها توسط محکومان پس از آزادی، فراهم می‌کند.

سازمان آمارها و اطلاعات زیر را به نحو توصیفی و تحلیلی تهیه و در فواصل زمانی تعیین‌شده به رئیس قوه قضاییه و دادستان کل کشور گزارش می‌کند:

الف ـ گزارش سالانه شامل:

۱ـ آمار مقایسه­ای وضعیت بخش­های مختلف سازمان از حیث سرانه­ها و شاخص­های استاندارد زندان‌ و زندان‌ ‌بانی؛

۲ـ فراوانی مربوط به انواع جرایم، قرارها، احکام و آمار تعداد متهمان و محکومان از حیث تعداد، سن، جنس، تابعیت، اقامتگاه، سوء سابقه و دیگر مشخصه­ها؛

۳ـ آمار مربوط به وضعیت محکومان به قصاص و اعدام؛

۴ـ عملکرد مؤسسه‌‌های کیفری از حیث حرفه­آموزی، اشتغال، مراقبت­های پس از خروج، بهداشت و درمان و تعامل و بهره­مندی از ظرفیت شورای حل اختلاف، تشکل‌های مردم نهاد و کارآفرینان بخش خصوصی؛

۵ ـ آمار رتبه‌بندی عملکرد دادگستری‌های سراسر کشور از حیث شاخص‌های مربوط به کاهش جمعیت زندان‌ ‌ها.

ب ـ گزارش­ فصلی شامل:

۱ـ فراوانی مربوط به انواع جرایم، قرارها، احکام، و آمار تعداد متهمان و محکومان از حیث تعداد، سن، جنس، تابعیت، اقامتگاه و سوء سابقه و دیگر مشخصه ­ ها؛

۲ـ آمار محکومان بهره­مند از مرخصی و مرتکبان غیبت از مرخصی؛

۳ـ آمار وضعیت محکومان مالی؛

۴ـ آمار محکومان بهره­مند از ارفاق‌های قانونی از قبیل عفو، پذیرش توبه، آزادی مشروط، آزادی تحت سامانه الکترونیکی، تعلیق اجرای مجازات و بهره­مندی از نظام نیمه آزادی؛

۵ ـ آمار وضعیت متهمان تحت قرار؛

۶ ـ عملکرد شوراهای حل اختلاف مستقر در زندان‌ ؛

۷ـ آمار بازدید قضات از مؤسسه‌‌های کیفری؛

۸ ـ آمار زندان‌ یان مربوط به جرایم علیه امنیت و زندان‌ یان نظامی و وضعیت بازداشتگاه‌های امنیتی و انتظامی و تعداد متهمان و محکومان مربوط؛

۹ـ آمار عملکرد و مصوبات شوراهای طبقه‌بندی و نتایج حاصل­شده در مراجع قضایی؛

۱۰ـ آمار مربوط به ظرفیت پذیرش مؤسسه‌‌های کیفری.

پ ـ گزارش­ ماهانه شامل:

۱ـ آمار و اطلاعات مربوط به وضعیت زندان‌ یان دارای بیماری­های مسری یا صعب‌العلاج و آمار خودکشی، خود‌زنی، فوت و قتل در موسسه کیفری؛

۲ـ آمار قرارها و احکام نامتناسب منجر به بازداشت­های غیر ضروری؛

۳ـ آمار ورودی و خروجی انواع مؤسسه‌‌های کیفری و مدت ماندگاری متهمان؛

۴ـ بازداشت‌های منتهی به برائت یا منع تعقیب.

در راستای رسالت ملی پیش­گیری از وقوع جرم، سازمان حداقل به طور سالانه، اطلاعات و آمارهای توصیفی و تحلیلی متناسب را تهیه و در اختیار حوزه ریاست قوه قضاییه، دبیرخانه شورای عالی پیش­گیری از وقوع جرم، وزارت دادگستری و کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی قرار می‌دهد.

 سازمان به منظور ارزیابی عملکرد مسؤولان و کارکنان مؤسسه‌‌های تابعه، مبتنی بر شاخص‌هایی نظیر کمیت و کیفیت اجرای حکم، میزان اثربخشی در حرفه‌آموزی و اشتغال مجرمان، اجرای طرح طبقه‌بندی زندان‌ یان، جلب مشارکت نهادهای مردمی در فرایند اصلاح مجرمان و صلح و سازش، جلب مشارکت نهادهای فرهنگی برای اصلاح باورها، انجام اقدامات تربیتی، تفهیم حقوق و تکالیف زندان‌ یان، نتایج اعلام نظر برخط زندان‌ یان و نتایج نظارت‌ها و بازرسی‌های پنهان، فوق‌العاده و موردی مراجع نظارتی قوه قضائیه، نسبت به راه‌اندازی«سامانه جامع ارزیابی عملکرد مسؤولان و کارکنان» اقدام می‌ نماید. این سامانه باید قابلیت مشاهده برخط نتایج ارزیابی را برای کارکنان داشته و امکان دسترسی سلسله مراتب سازمانی و مراجع نظارتی قوه قضائیه را فراهم آورد. نتایج ارزیابی این سامانه باید در تعیین وضعیت افراد در نظام‌های منابع انسانی از جمله جبران خدمات، ارتقاء شغلی، نقل‌وانتقال و تمدید قرارداد، محوریت داشته باشد. دستورالعمل اجرای این ماده ظرف شش ماه پس از لازم‌الاجرا شدن این آیین‌نامه توسط «معاونت توسعه، مدیریت و منابع سازمان» تهیه و به تصویب رئیس سازمان می‌رسد.

دستورالعمل­های موضوع این آیین‌نـامه به شرح زیر، ظرف شش ماه از تاریخ اجرایی شدن آن، تدوین و به تصویب رئیس سازمان می­رسد:

الف ـ دستورالعمل «تشکیل و به‌کارگیری سامانه اقدامات حمایتی و نحوه استفاده از ظرفیت نهاد‌های مردمی» به پیشنهاد معاونت­ سلامت، اصلاح و تربیت و معاونت توسعه مدیریت و منابع با همکاری دفتر حفاظت و اطلاعات سازمان؛

ب ـ دستورالعمل «نحوه محاسبه و اعمال امتیاز رفاهی و نمره اعتباری بر اساس پرونده رفتاری زندان‌ یان» به پیشنهاد معاونت سلامت، اصلاح و تربیت سازمان؛

پ ـ دستورالعمل «اشتغال زندان‌ یان و نظام انگیزشی برای مشارکت فعال بخش خصوصی و کارکنان مؤسسه» به پیشنهاد معاونت سلامت، اصلاح و تربیت سازمان؛

ت ـ دستورالعمل «ارتقاء سامانه‌های نظارتی، مخابراتی و الکترونیکی مؤسسه‌های کیفری» به پیشنهاد دفتر حفاظت و اطلاعات و دفتر آمار و فناوری اطلاعات سازمان؛

ث ـ دستورالعمل« سامانه جامع ارزیابی عملکرد مسؤولان و کارکنان سازمان » به پیشنهاد معاونت توسعه، مدیریت و منابع و دفتر آمار و فناوری اطلاعات سازمان ؛

این آیین‌نـامه مشتمل بر سیصد و چهل و دو ماده، در تاریخ‌ ۲۰/۲/۱۴۰۰ به تصویب رئیس قوه قضاییه رسید و از تاریخ تصویب لازم‌الاجرا است و آیین‌نـامه اجرایی سازمان زندان‌ ‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی مصوب ۱۳۸۴ با اصلاحات بعدی، آیین نامه اجرایی کانون اصلاح و تربیت مصوب ۱۳۴۷ و دیگر آیین‌نـامه‌ها، دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های مغایر ملغی است.

رئیس قوه قضاییه ـ سیدابراهیم رئیسی