فصل چهارم ـ اشتغال و حرفه ­آموزی

به منظور توسعه برنامه‌های بازسازگاری، کاهش آسیب‌های حبس، کمک به رفع نیازهای مادی و معنوی محکومان و خانواده آن‌ها و خودکفایی و خوداشتغالی زندان‌ یان، سازمان مکلف است با همکاری بنیاد تعاون، حتی‌المقدور امکان اشتغال تمامی زندان‌ یان حاضر در مؤسسه‌‌های کیفری را که متقاضی اشتغال هستند، فراهم کند. در این راستا سازمان می ­ تواند اعتبار مورد نیاز را از محل بودجه مصوب، کمک ­ های انجمن یا درآمدهای بنیاد تعاون، کمک‌های مردمی و مانند آن، در چارچوب مقررات قانونی، تامین کند و در جهت حرفه ­ آموزی و اشتغال زندان‌ یان به اموری که با اقتصاد بازار ارتباط مستقیم دارد (اشتغال مولد و پایدار)، متناسب با قابلیت ­ ها و استعدادهای فردی به کار گیرد و همچنین نسبت به فراهم کردن مشوق ­ های لازم با هدف به ­ کارگیری و اشتغال زندان‌ یان آزادشده و رفع موانع تولید و اشتغال برای کارآفرینانی که نسبت به ایجاد اشتغال و خودکفایی مؤسسه‌‌های کیفری سرمایه ‌ گذاری و مشارکت می ­ کنند و نیز کارآفرینانی که زندان‌ ی هستند اقدام کند. این اقدام ­ ها و همچنین قراردادهایی که در این راستا منعقد می‌شود، باید با رعایت ضوابط و مقررات و عاری از انحصار و در راستای صیانت از حقوق زندان‌ یان باشد.

تبصره۱ـ سازمان می ­ تواند در راستای تامین اعتبار برنامه‌های موضوع این ماده و در چارچوب مقررات حاکم،  با بخش خصوصی یا دولتی مشارکت کند و همچنین زندان‌ ی را برای دریافت تسهیلات بانکی به بانک معرفی نماید. همچنین بنیاد به تقاضای سازمان مکلف به تامین کمک ­ های مالی در راستای اجرای این ماده است.

تبصره۲ـ مستند به تبصره ماده ۲ اساسنامه بنیاد تعاون زندان‌ یان اصلاحی ۲۸/۳/۹۸ تمامی منافع، عواید و مازاد درآمدها نسبت به هزینه ­ های بنیاد در حال و آینده صرف اشتغال و حرفه ­ آموزی زندان‌ یان، ارائه خدمات فرهنگی، ورزشی و رفاهی به آنان و کمک به معیشت خانواده ­ هایشان و آزادی زندان‌ یان می‌شود. اولویت ­ ها جهت هزینه ­ کرد این وجوه توسط سازمان تعیین می‌شود.

هر مؤسسه با هماهنگی مدیر کل زندان‌ ‌های آن استان، با لحاظ موارد امنیتی و حفاظتی، در سامانه اشتغال سازمان و تارنمای مؤسسه، امکانات و ظرفیت­های موجود و توانایی ‌ ها و مهارت ‌ های زندان‌ یان و امکان بکارگیری آنان در فرآیند اصلاحی رای باز (اشتغال در مراکز حرفه آموزی و اشتغال و خارج از مؤسسه) و یا در کارگاه­های واقع در زندان‌ ‌های بسته، نیمه­باز، اقدام به اعلام ظرفیت­های مؤسسه برای ایجاد زمینه اشتغال زندان‌ یان متقاضی می­نماید. دستگاه‌های اجرایی، مؤسسات و شرکت­های دولتی و عمومی، بنیاد، انجمن، مؤسسه‌‌های خیریه و بنگاه‌های اقتصادی می­توانند در محدوده شرایط اعلامی مؤسسه، درخواست خود را برای راه اندازی کارگاه‌‌های موردنظر خود و به­کارگیری گروهی یا انفرادی هر یک از زندان‌ یان، مشتمل بر نوع شغل و میزان حقوق مدنظر، در تارنمای مؤسسه ثبت نمایند. رئیس مؤسسه پس از بررسی، نسبت به رد یا تایید درخواست اقدام ‌می‌کند و دلایل آن باید در سامانه مربوط ثبت شود.

فهرست ظرفیت‌ها و عناوین شغلی موجود برای زندان‌ یان (اعم از مشاغل نشسته، کارگاهی، خویش فرما و کارفرمایی) در بخش­های مختلف مؤسسه یا خارج از آن در سامانه ثبت و از بدو حضور زندان‌ ی در بخش تشخیص مؤسسه و یا در طول مدت حبس، به اطلاع همه زندان‌ یان می‌رسد و زندان‌ یان متقاضی، اولویت‌های خود را اعلام می‌کنند. سپس سامانه با توجه به تشخیص استعداد و مهارت و اطلاعات پرونده وضعیت زندان‌ ی و با لحاظ برنامه اصلاح و تربیت و درجه اعتباری و امکان حضور محکوم و تحقق نظارت بر وی، در هر یک از بخش­ها، شغل متناسب برای زندان‌ ی را پیشنهاد می‌نماید. درخواست زندان‌ ی و پیشنهاد سامانه، در شورای طبقه‌بندی مؤسسه مطرح و زندان‌ ی بر اساس مصوبه شورای طبقه‌بندی و با رعایت مقررات، در یکی از کارگاه­های داخل زندان‌ نیمه باز، مراکز حرفه‏آموزی و اشتغال و یا هرگونه اشتغال (اعم از خویش فرمایی و کارفرمایی)، تحت نظارت سازمان در خارج از مؤسسه، به کار گمارده می‌شود. اتخاذ تصمیم در خصوص اشتغال در زندان‌ بسته، بدون نیاز به طرح در شورای طبقه‌بندی، برعهده رئیس مؤسسه است.

در صورتی که براساس پرونده وضعیت، مشخص گردد که زندان‌ ی متقاضی، مهارت لازم برای اشتغال را ندارد، مؤسسه با لحاظ امتیازات و درجه اعتباری زندان‌ ی، شرایط را برای حرفه آموزی وی فراهم می‌کند و پس از گذراندن دوره­های آموزشی و اخذ گواهی­نامه مهارت فنی در رشته­ها یا حرفه­های ابلاغی از سوی سازمان به کار گمارده می‌شود. این گواهی­نامه­ها بدون ذکر محل تشکیل کلاس و زندان‌ ی بودن فرد صادر می‌شود.

زندان‌ ی می­تواند با موافقت رئیس مؤسسه و با رعایت مقررات حاکم از جمله احترام به حقوق دیگر زندان‌ یان، در اوقات فراغت در آسایشگاه به فعالیت­های علمی، هنری و صنایع دستی اشتغال داشته باشد. مواد اولیه این فعالیت­ها از طریق فروشگاه­های مؤسسه در اختیار زندان‌ ی قرار می‌گیرد.

هرگاه زندان‌ ی نتواند با سرمایه خود اقدام به تهیه مواد اولیه و لوازم مربوط کند، این مواد و لوازم از طریق شرکت تعاونی کارکنان مؤسسه یا انجمن و یا بنیاد و سایر شرکت­های خصوصی و خیریه‌ها، تهیه و در اختیار وی گذاشته می‌شود. در این صورت پس از کسر هزینه تهیه لوازم اولیه، درصدی از سود حاصل‌شده به عنوان سهم سرمایه مطابق با عقد مضاربه، برداشت و به حساب سرمایه گذار واریز و بقیه به حساب زندان‌ ی منظور می‌شود.

در جهت حمایت از فروش تولیدات زندان‌ یان و رونق­بخشی به این نوع فعالیت­ها، رئیس مؤسسه می­تواند با نظارت بنیاد در چارچوب دستورالعمل­ مربوط، با مشارکت شرکت تعاونی کارکنان مؤسسه یا بخش خصوصی و خیریه‌‌ها و یا فروشگاه­‌‌های مؤسسه یا انجمن، مبادرت به فروش تولیدات کند.

تبصره ـ سازمان در راستای رعایت غبطه زندان‌ ی و اصول انصاف، شفافیت و عدم انحصار، سامانه‌ای را برای فروش محصولات مذکور ایجاد می‌نماید، به گونه‌ای که در دسترس عموم مردم باشد و جزئیات کالای تولیدی زندان‌ ی در آن ثبت و امکان فروش مستقیم آن به صورت شفاف فراهم گردد.

اشتغال زندان‌ ی در کارگاه­های بخش زندان‌ نیمه باز مؤسسه، منوط به تقاضای وی، کسب درجه اعتباری لازم و تصویب شورای طبقه‌بندی است.کارگاه­های محل اشتغال این زندان‌ یان در داخل زندان‌ بسته یا زندان‌ نیمه باز همان مؤسسه و محل آسایشگاه آنان در بخش نیمه باز آن مؤسسه قرار دارد. محکوم شاغل در زندان‌ نیمه­باز پس از خروج از آسایشگاه باید در محل کار حضور یافته و به ­موقع مراجعت کند. وی در ساعات اشتغال حق خروج از محل کار را بدون اجازه مامور مراقب ندارد. مسؤولان مؤسسه باید بر عملکرد زندان‌ ی و زمان ورود و خروج وی در محل کار و آسایشگاه نظارت و مراتب را به نحو مکانیزه ثبت کنند.

اشتغال زندان‌ ی در «مرکز حرفه­آموزی و اشتغال» یا هرگونه اشتغال در خارج از مؤسسه که تحت نظارت سازمان می‌باشد، منوط به کسب درجه اعتباری لازم و تصویب شورای طبقه‌بندی و اخذ تامین مناسب برابر مقررات قانون آیین دادرسی کیفری توسط قاضی اجرا است. تعیین محل اشتغال، اقامت و استراحت و خوابگاه زندان‌ ی بر عهده شورای طبقه‌بندی است؛ عدم حضور در محل کار یا ترک آنجا و یا عدم مراجعه به خوابگاه، بدون اجازه قانونی، غیبت محسوب و به منزله فرار از زندان‌ می‌باشد.

تبصره ـ اشتغال محکومان در نظام نیمه ­ آزادی نیز می­تواند مطابق شرایط مقرر در دادنامه و تحت نظارت مراکز نیمه­آزادی در مراکز حرفه­آموزی و اشتغال و یا خارج از مؤسسه که تحت نظارت سازمان است اجرا شود.

برای اشتغال زندان‌ ی در «مرکز حرفه­آموزی و اشتغال» یا هرگونه اشتغال در خارج از مؤسسه که تحت نظارت سازمان می‌باشد، زندان‌ ی باید دارای محکومیت قطعی باشد و با لحاظ درجه اعتباری کسب شده، در محکومیت‌های حبس درجه ۳ و کمتر از آن، حداقل یک ششم حبس، و در محکومیت‌های حبس تعزیری بالاتر از ۱۵ سال، حداقل سه سال از مدت حبس را تحمل کرده باشد.

تبصره۱ـ ملاک محاسبه در میزان محکومیت برای لحاظ نصاب‌های پیش‌بینی شده در این ماده، مجموع محکومیت‌های قطعی و لازم‌الاجرایی است که جهت اجرا به مؤسسه ابلاغ شده است.

تبصره۲ـ محکومان جرایم غیر عمد و محکومان مالی و همچنین محکومانی که به علت عجز از پرداخت جزای نقدی در مؤسسه به سر می‌برند از شرط تحمل اولیه حبس معاف می‌باشند.

زندان‌ یان زیر از شرکت در فرآیند اصلاحی رای باز، (اشتغال در مراکز حرفه­آموزی و اشتغال یا خروج از مؤسسه) ممنوع هستند:

الف‌ ـ زندان‌ یان محکوم به مجازات سالب حیات؛

ب ـ زندان‌ یان مربوط به جرایم سرقت مسلحانه، قاچاق مسلحانه، اخلال در نظام اقتصادی کشور، تجاوز به عنف، دائر کردن مراکز فساد و فحشا، آدم­ربایی، اسیدپاشی، جاسوسی و اقدام علیه امنیت داخلی و خارجی کشور که مجازات حبس آن‌ها درجه چهار و بالاتر باشد و همچنین محکومان جرایم مالی با وصف تعدد جرم، زندان‌ یان دارای حالت خطرناک و یا سابقه کیفری مؤثر، قبل از تحمل حداقل یک سوم میزان محکومیت.

پ‌ ـ زندان‌ یانی که حین تحمل حبس یا در ایام مرخصی و یا به هنگام اشتغال و حرفه­آموزی، مرتکب جرم عمدی جدید (به استثنای جرایم تعزیری درجه هفت و هشت) شوند، در نوبت اول شش ­ماه، در نوبت دوم، یک سال و در نوبت سوم دوسال از هرگونه حرفه­آموزی و اشتغال در خارج از زندان‌ محروم می‌شوند. این محرومیت با صدور حکم برائت از بین می‌رود و در مورد مرتکب غیبت غیر موجه نیز اعمال می­گردد.

تبصره ـ ممنوعیت این ماده، شامل محکومان نظام نیمه آزادی که مستلزم صدور رای از سوی دادگاه است، نمی‌شود.

ضوابط نظام انگیزشی برای مشارکت فعال محکومان در امر اشتغال و همچنین نحوه محاسبه و پرداخت دستمزد روزانه با لحاظ درجه اعتباری و به تناسب درجه مهارت و کاردانی هر یک از آنان و میزان و نوع کاری که انجام می­دهند، بر اساس دستورالعملی که به تصویب رئیس سازمان خواهد رسید، تعیین می‌شود. مزد زندان‌ ی شاغل در پایان هر ماه به حساب بانکی وی واریز می‌شود. به درخواست زندان‌ ی بخش معینی از مزد وی به حساب بانکی عائله تحت تکفل یا سرپرست آن‌ها و یا دیگر افراد واجب النفقه با معرفی وی واریز می‌شود. رئیس مؤسسه بر نحوه پرداخت دستمزد آنان نظارت مستمر دارد.

هنگام آزادی زندان‌ ی و پس از تصفیه حساب با مؤسسه، موجودی حساب زندان‌ ی به وی تحویل می‌شود. همچنین در صورت انتقال زندان‌ ی به مؤسسه دیگر، مطالبات او پس از تصفیه حساب کامل به محل مؤسسه جدید حواله و انتقال داده می‌شود.

متقاضیان به­کارگیری خدمات زندان‌ ی مکلف­اند اقدام‌های زیر را انجام دهند:

الف ـ بیمه کردن زندان‌ یان شاغل در قبال حوادث ناشی از کار؛

ب ـ رعایت مقررات ایمنی، حفاظتی و بهداشتی بر اساس ضوابط و مقررات حاکم؛

پ ـ تنظیم صورت­حساب مالی متناسب با اصول حسابداری؛

ت ـ ثبت و اعلام مستمر گزارش عملکرد، حضور و غیاب زندان‌ ی شاغل در خارج از مؤسسه به رئیس آن مؤسسه.

مسئولیت نظارت بر امور کارگاه­ها و مؤسسه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی از حیث نوع و میزان تولید، کیفیت و کمیت کار، خرید و فروش و انعقاد دیگر قراردادها و مسائل فنی و تخصصی و دیگر موارد بر عهده رئیس کارگاه یا مؤسسه است.

ساعت­ کار و استراحت زندان‌ یان در کارگاه­ها و مؤسسه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی داخل یا خارج از مؤسسه با توجه به موقعیت محل و نوع و کیفیت کار، از طرف مسؤول کارگاه یا مؤسسه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی با هماهنگی رئیس مؤسسه مطابق شیوه نامه مربوط، تعیین و اجرا می‌شود.

رئیس مؤسسه به صورت روزانه یا موردی، خود یا توسط بازرسان و ناظران مؤسسه با سرکشی به محل اشتغال زندان‌ یان در داخل و خارج از مؤسسه، بر نحوه کار و ورود و خروج آنان به محل اشتغال نظارت می‌کند.کارکنان مؤسسه، بازرسان و ناظران نیز گزارش بازدید را نزد رئیس مؤسسه ارسال می­کنند. وقایع در پرونده زندان‌ ی ثبت و تخلفات زندان‌ یان در شورای انضباطی مطرح می­­گردد.

شورای طبقه‌بندی در صورت ضرورت و وجود امکانات لازم می­تواند با تایید قاضی اجرا نظارت بر محکومان شاغل در مراکز حرفه ­ آموزی و اشتغال یا خارج از مؤسسه که تحت نظارت سازمان است را به مرکز مراقبت الکترونیکی واگذار کند. آن مرکز وضعیت نظارت و مراقبت الکترونیکی فرد تحت مراقبت را به رئیس مؤسسه گزارش می‌کند.

استفاده از تخصص زندان‌ یان مانند پزشکان در صورتی که پروانه و مجوزهای قانونی آنان به لحاظ ارتکاب جرم لغو نشده باشد و نیز استفاده از مهارت حرفه­ای و شغلی زندان‌ یان در صورت نیاز مؤسسه و درخواست زندان‌ ی مجاز است و زندان‌ ی به ازای آن از امتیاز، نمره اعتباری و تسهیلات رفاهی و در صورت امکان از دستمزد بهره مند می‌شود. رعایت اصول ایمنی، حفاظتی و بهداشتی و بیمه حوادث در محیط کار زندان‌ یان الزامی است.

تبصره ـ به­کارگیری زندان‌ یان در امور نگهبانی، انتظامی و اداری مؤسسه یا دیگر دستگاه‌ها ممنوع است.

در اجرای ماده ۵ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، مقررات این فصل حسب مورد نسبت به محبوسان موضوع ماده ۳ قانون پیش ­ گفته که متقاضی کار هستند با قید اولویت نسبت به دیگر زندان‌ یان اجرا می‌شود.