بخش سوم ـ حقوق زندان‌ یان، اقدام‌های حمایتی و ارفاق‌های قانونی

به منظور اجرای کامل اصول مندرج در مواد ۲ و ۲۶۲ این آیین‌نامه، هرگونه اتخاذ تصمیم، اعمال تکلیف و یا بهره‌مندی زندان‌ ی، مددجو و متهم بازداشتی از حقوق مصرح در مقررات، در پرتو اصول مذکور تفسیر و اجرا می‌شود.

ارتکاب رفتارهای سوء، از قبیل تندخویی، رفتار و گفتار موهن و هر گونه آزار و شکنجه روانی و جسمی توسط کارکنان مؤسسه نسبت به زندان‌ یان مطلقاً ممنوع است و حسب مورد می­تواند منجر به پیگرد انضباطی، انتظامی یا کیفری فرد متخلف شود.

 به منظور آموزش، ترویج و رعایت حقوق متهمان بازداشتی و زندان‌ یان، معاونت سلامت اصلاح و تربیت در پایان هر فصل گزارشی جامع در خصوص وضعیت حقوق زندان‌ یان و بازداشت شدگان در مؤسسه‌های تابعه، تهیه و برای رئیس سازمان ارسال می‌کند. این گزارش حاوی موارد زیر است:

الف ـ کشف موارد نقض حقوق متهمان و زندان‌ یان در مؤسسه‌های کیفری و بررسی و پیگیری آن و اعلام نتیجه به رییس سازمان؛

ب ـ همکاری با هیات نظارت بر اجرای قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی و همچنین همکاری با معاونت امور بین الملل و حقوق بشر قوه ‌قضاییه و دیگر نهادهای حقوق بشری پس از هماهنگی با رئیس سازمان؛

پ ـ نظارت بر حسن اجرای این آیین‌نامه در موارد مربوط به حقوق شهروندی و انجام دیگر امور محول شده به این دفتر، مطابق قوانین و مقررات حاکم؛

ت ـ تهیه کتابچه راهنما متضمن حقوق و تکالیف قانونی زندان‌ ی و قراردادن آن در اختیار زندان‌ ی ؛

ث ـ راه اندازی سامانه ارتباطی و پاسخگویی سیستمی و پیگیری موارد اعلامی از سوی بازداشت شدگان، زندان‌ یان، خانواده­ و یا وکلای آنان.

سازمان مکلف است مطابق قانون حمایت از حقوق معلولان مصوب ۱/۲/۱۳۹۷ و دیگر مقررات مربوط، زمینه اجرای حقوق مددجو و زندان‌ ی ناتوان را از طریق طراحی، مناسب­سازی و اصلاح محیط مؤسسه و تدارک وسایل مورد نیاز فراهم کند به نحوی که آن‌ها قادر باشند آزادانه و بدون احساس خطر در محیط پیرامون خود حرکت کنند و از همه امکانات مؤسسه از قبیل تسهیلات آموزشی، بهداشتی، تفریحی همانند دیگر زندان‌ یان بهره­مند شوند. تصمیماتی که در مؤسسه نسبت به افراد توان‌خواه اتخاذ می‌شود، باید بر اساس «اصل بهترین تفسیر از اراده و ترجیحات آنها» باشد.

مؤسسه باید زمینه دسترسی زندان‌ یان ناتوان از تکلم به زبان رسمی را به مترجم مورد وثوق فراهم آورد و برای زندان‌ یان ناشنوا یا زندان‌ یانی که قادر به تکلم نیستند، فرد مورد وثوقی که توانایی بیان مقصود را از طریق اشاره یا وسایل فنی دارد به عنوان مترجم انتخاب کند. حضور مترجم به هنگام معاینه پزشکی، مصاحبه و رسیدگی به مسائل انضباطی و قضایی الزامی است.

مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه و سازمان به منظور تضمین رعایت حقوق زندان‌ یان و متهمان بازداشت شده، سامانه‌های سجازا، مدیریت پرونده قضایی (سمپ) و دیگر سامانه‌های مرتبط را به نحوی طراحی و اصلاح می‌نمایند که به صورت برخط و با کمترین مداخله سلیقه انسانی قابلیت اعمال آخرین نسخه قوانین و مقررات را برای هر یک از زندان‌ یان و بازداشت‌شدگان، در مواردی نظیر محل و شرایط نگهداری، بهداشت، امنیت، اشتغال، اجرای صحیح و به موقع آرای قضایی، دسترسی به خدمات قضایی و برخورداری از مرخصی و دیگر نهادهای ارفاقی داشته باشند به نحوی که این سامانه‌ها دارای قابلیت گزارش‌گیری و آمارگیری هوشمند و سترسی سلسله مراتبی برای عوامل اجرایی، مسؤولین سازمانی و دیگر مراجع قضایی و نظارتی مربوط و همچنین امکان اطلاع‌رسانی به زندان‌ ی، وکیل وی و کلیه اشخاص ذی‌صلاح در خصوص موضوعات مطرح‌شده باشند.

سازمان با همکاری مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه، نسبت به راه اندازی و ایجاد دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و همچنین ایستگاه­های اطلاع­رسانی و خدمات الکترونیکی زندان‌ یان، در داخل مؤسسه‌ها اقدام می­نماید به گونه‌ای که امکان ثبت نام در سامانه ثنا، مشاهده وضعیت قضایی (مشتمل بر اطلاعات پرونده و ابلاغ‌‌های موجود در سامانه ابلاغ)، ثبت انواع درخواست، دادخواست، شکواییه، لوایح حقوقی خطاب به مراجع قضایی و همچنین امکان ثبت و پیگیری انواع درخواست‌های مربوط به حقوق زندان‌ ی و امور رفاهی و ارفاق‌های قانونی مرتبط با حبس، برای زندان‌ ی و متهم بازداشتی، از داخل مؤسسه فراهم باشد.

 سازمان با همکاری مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه، به منظور رعایت و تضمین حقوق زندان‌ یان و توسعه نظارت‌های غیرمتمرکز عمومی و تسهیل در گزارش‌دهی تخلفات درون و مرتبط با مؤسسه‌های تابعه، سامانه گزارش‌دهی مردمی را با امکان دسترسی برای همه زندان‌ یان و خانواده آنان، کارکنان مؤسسه، وکلا و عموم مردم، برای ارسال اعتراضات و گزارش­های محرمانه با قابلیت حفظ محرمانگی و مخفی بودن هویت گزارش دهنده و امکان پیگیری و اطلاع از فرایند رسیدگی و نتیجه گزارش، راه اندازی می‌کند. در این سامانه باید امکان ارجاع گزارش به هر یک از نهادها و اشخاص مربوط از جمله قاضی اجرای احکام، اداره کل زندان‌ ‌های استان مربوط، دفاتر حفاظت و اطلاعات، صیانت از حقوق زندان‌ یان و بازرسی و پاسخگویی به شکایات سازمان و همچنین به بخش­های نظارتی قوه قضاییه نظیر مرکز حفاظت و اطلاعات، دفتر بازرسی ویژه و حمایت از حقوق شهروندی، سازمان بازرسی کل کشور و دیگر مراجع نظارتی مربوط وجود داشته باشد. دستورالعمل مربوط، با رعایت مواردی مانند تمهید نظام انگیزشی و انواع حمایت‌‌های مادی، معنوی و قضایی از گزارش دهندگان، حفظ محرمانگی هویت آنان را ظرف شش­ماه پس از تصویب این آیین‌نامه، توسط سازمان تهیه می­گردد.

تبصره ـ علاوه بر موارد مندرج در ماده فوق، نماینده واحد بازرسی اداره­ کل زندان‌ ‌های استان مکلف­ است، به تعداد لازم صندوق پیشنهادها، انتقادات، شکایات و اعتراض­های زندان‌ یان را در تمامی اندرزگاه­ها و سالن‌ها نصب و حداقل هفته‌ای یک بار شکایات و نامه­های واصل ­شده را صورت­مجلس کند و تحویل رئیس مؤسسه دهد. درخواست زندان‌ ی و نتیجه اقدام­ها و پیگیری­های صورت گرفته در سامانه‌ای که به‌این‌منظور راه‌اندازی می­گردد، ثبت و ضبط می‌شود. به گزارش‌های غیر مرتبط یا بدون امضاء و مشخصات نویسنده ترتیب اثر داده نمی‌شود مگر آن­که دلالت بر امر مهمی کند و قراینی دال بر صحت مفاد آن موجود باشد. مدیر کل زندان‌ ‌های استان در پایان هر ماه گزارش اقدام­ها و پیگیری­های صورت گرفته پیرامون پیشنهادها، انتقادها و شکایت­های زندان‌ یان را به صورت آمار تحلیلی تهیه و به رئیس سازمان اعلام می‌کند.

هر گونه اعتصاب و اعتراض دسته‌­جمعی زندان‌ یان ممنوع است. آنان می‌توانند به طور شفاهی یا کتبی درخواست ملاقات با قاضی اجرا یا رئیس مؤسسه را نمایند یا شکایت و اعتراض خود را با ذکر دلیل به مقام‌های مربوط تحویل یا از طریق ایستگاه‌‌های رایانه‌ای در سامانه مربوط، ثبت و یا در صندوق پیشنهادها، انتقادها و شکایت­های زندان‌ یان قرار دهند. رئیس مؤسسه مکلف است پس از بررسی درخواست­ها، اقدام لازم را به عمل آورد و ضمن اعلام نتیجه به زندان‌ ی، علل و عوامل شکایت­ها و اعتراض­ها را به همراه پیشنهادها به صورت ماهانه به مدیر کل زندان‌ ‌های استان اعلام کند. مدیر کل مربوط نیز مکلف است نتیجه اقدام‌های خود را به رئیس سازمان اعلام ­کند.

استفاده از دست­بند و پابند در داخل مؤسسه ممنوع است مگر آن­که زندان‌ ی دارای حالت خطرناکی باشد که بیم خودزنی یا آزار دیگران وجود داشته باشد. در این صورت ضمن رعایت تناسب و ضرورت، مراتب توسط رئیس مؤسسه بلافاصله و حداکثر ظرف دوازده ساعت حسب مورد به قاضی اجرا یا قاضی کشیک اعلام و مطابق دستور قضایی اقدام می‌شود. به هر حال، استفاده از این تجهیزات برای زندان‌ ی برای بیش از بیست و چهار ساعت مجاز نیست و به منظور رفع حالت خطرناک باید اقدام لازم از طریق بهره‌گیری از خدمات مشاوره و روان­پزشکی و نظایر آن صورت گیرد.

در اجرای تبصره بند «ج» ماده ۳۸ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مصوب ۱۳۹۵ و آیین‌نامه آن، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف است با هماهنگی سازمان، مؤسسه‌‌ها را به عنوان منطقه بهداشتی تحت پوشش خدمات جامع و همگانی سلامت کشور قرار دهد. سازمان پیگیری لازم را برای تحقق این امر به عمل می‌ آورد.

سازمان به منظور حفظ و بهبود سلامت زندان‌ یان، برنامه جامع خدمات بهداشتی و درمانی را به گونه‌ای که مداخلات زودرس درمانی، توان ­ بخشی، آموزش بهداشت و مراقبت مداوم بهداشتی را تامین ­ کند، با رویکرد مشارکت زندان‌ ی و خانواده وی در تصمیم­گیری ­ های مربوط به درمان و سلامت و دسترسی زندان‌ ی به خدمات بهداشتی و درمانی تدوین و در مؤسسه اجرا می‌کند.

دستورالعمل ­ های مربوط به استانداردهای ایمنی، بهداشت عمومی، محیط و حرفه­ای و دیگر استانداردهای ناظر بر تامین حق حیات، آموزش، کار و محیط ایمن و سالم، توسط سازمان و منطبق بر استانداردهای ارائه شده از سوی مراجع ­ صلاحیت‌دار از جمله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تهیه و هر سال به مؤسسه ابلاغ می‌شود.

کارشناسان ایمنی و بهداشت حرفه ­ ای، بهداشت محیط، بهداشت عمومی مؤسسه حسب مورد فهرست بازبینی (چک­لیست) مربوط به هر بخش مؤسسه به­ویژه اماکن شغلی را ماهانه تکمیل، اسناد آن را در مرکز نگهداری و مشکلات موجود را به رئیس مؤسسه اعلام می‌کند.

تبصره ـ در مؤسسه هایی که کارشناسان موضوع این ماده را در اختیار ندارند، رئیس مؤسسه  با بهره‌گیری از خدمات مشاوره­ای هفتگی و ماهانه از کارشناسان خارج از سازمان استفاده می‌کند.

به منظور کنترل و مقابله با شیوع بیماری­های مسری و آفت­های بهداشتی (حشرات و جوندگان موذی)، واحد بهداشت و درمان مؤسسه ضمن آموزش زندان‌ یان و نظارت بر رعایت نظافت و پاکیزگی محیط و بهسازی سطوح، در مواقع بروز آلودگی مطابق نظر کارشناسان واحد بهداشت و درمان و دستورالعمل­های بهداشتی از عملیات سم­پاشی به عنوان روش مکمل مبارزه بهره می‌گیرد.

واحد بهداشت و درمان مؤسسه مطابق مقررات و دستورالعمل­های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان در محیط­های درمانی و دیگر اماکن مؤسسه، عملیات گندزدایی سطوح را با استفاده از گندزداهای مؤثر و مجاز انجام می‌دهد. گندزدایی سطوح و تجهیزات مراکز بهداشتی و درمانی، اتاق‌های عمل، آسایشگاه، آشپزخانه، آرایشگاه، سرویس­های بهداشتی و ابزار مورد استفاده در آن‌ها باید در فواصل زمانی منظم، طبق دستورالعمل­های بهداشتی انجام شود.

واحد بهداشت و درمان مؤسسه با همکاری مرکز بهداشت شهرستان و یا دانشگاه علوم پزشکی ، برنامه‌های ایمن سازی و واکسیناسیون زندان‌ یان و کارکنان را برابر دستورالعمل­ها و برنامه‌های ابلاغی از طریق مراکز مربوط پیگیری و اجرا می‌کند و در راستای پیش ­ گیری از سرایت بیمارهای واگیر و ابتلای زندان‌ یان به بیمارهای­های غیر واگیر و همچنین پیش ­ گیری و درمان سوء­ مصرف مواد مخدر و روان‌گردان، محرک و الکل و کاهش آسیب­های ناشی از آن، تدابیر لازم را اتخاذ و اجرایی می‌کند. امر واکسیناسیون کارکنان مؤسسه به ­ویژه کارکنانی که در تماس مستقیم با زندان‌ یان هستند باید به نحو مستمر در اولویت کاری واحد بهداشت و درمان مؤسسه قرار گیرد.

تراشیدن و کوتاه کردن بیش از حد متعارف موی سر و صورت زندان‌ ی بدون رضایت وی ممنوع است لیکن در جهت حفظ آراستگی و شؤون متعارف و رعایت مسائل بهداشتی، اصلاح وضع ظاهری آنان در حد متعارف با اجتناب از مدل­های هنجارشکن الزامی است. زندان‌ یان زن نیز وسایل پیرایش را به نحو متعارف در اختیار خواهند داشت.

رئیس مؤسسه بر اساس مقتضیات زمانی و مکانی وسایل لازم را برای اصلاح سر و صورت زندان‌ یان تهیه می‌کند .

در هر مؤسسه باید حمام و سرویس بهداشتی مناسب و به تعداد کافی و همچنین محلی مناسب برای شست و شوی ظروف و البسه وجود داشته باشد. در همین راستا پیش‌بینی امکانات لازم برای پیش ‌ گیری از وقوع حوادث و رعایت مقررات ملی و دستورالعمل­های بهداشتی ساختمان در خصوص تعداد واحدهای حمام، توالت و دستشویی در طراحی و ساخت مؤسسه‌‌ها ضروری است.

نظافت روزانه آشپزخانه، سالن غذاخوری، نمازخانه، کارگاه ­ ها، بخش ­ های فرهنگی، حمام، سرویس ‌ های بهداشتی، آرایشگاه، کف و دیوار راهروها، اتاق ­ ها و حیاط، هواخوری زندان‌ یان و دیگر قسمت ‌ های داخل اندرزگاه ­ ها و سالن‌ها و زیر تخت ­ ها و شست و شو و خشک کردن ظروف و لوازم با برنامه‌ریزی و نظارت منظم مسؤولان و بدون هر گونه تبعیض، بر عهده زندان‌ یان است.

تبصره ـ به منظور رعایت نکات بهداشتی استفاده از کفه تخت بصورت چوبی و نئوپانی ممنوع می‌باشد و صرفاً استفاده از تخت‌‌های کاملاً فلزی و قابل شست­و شو مجاز است.

دسترسی به آب شرب سالم برابر استانداردهای بهداشتی حق زندان‌ ی بوده و سازمان مکلف به تامین آن در هر مؤسسه است. آب شرب مؤسسه‌هایی که در محدوده دسترسی به شبکه‌های توزیع آب شهری قرار دارد باید از این طریق تامین شود. در مؤسسه‌‌های برخوردار از منابع اختصاصی تامین آب، واحد بهداشت و درمان مؤسسه به صورت دوره­ای و مستمر آزمایش­های لازم را در خصوص سلامت آب مصرفی طبق دستورالعمل سازمانی و از طریق مراکز بهداشتی مربوط انجام می‌دهد و بر این امر نظارت و تایید یه‌های قانونی را اخذ می‌کند.

در مؤسسه باید آب گرم کافی جهت استحمام و شست و شو در اختیار زندان‌ یان قرار گیرد.

در شهرهایی که شبکه جمع­آوری فاضلاب شهری برقرار شده است، فاضلاب مؤسسه باید با تمهیدات لازم به فاضلاب شهری متصل شود. در صورت عدم اتصال مؤسسه به شبکه جمع­آوری فاضلاب شهری، رئیس مؤسسه مکلف است برای دفع بهداشتی فاضلاب با نظارت واحد بهداشت و درمان و مطابق قوانین و مقررات حاکم، تمهیدات لازم را اتخاذ کند.

در کارگاه‌ها و اماکنی که زندان‌ یان در آن به کار اشتغال دارند، باید ملاحظات ایمنی و بهداشت حرفه ‌ ای مطابق با قوانین و مقررات به عمل آید.

در مؤسسه‌ها واحد رخت­شویی (خشک­شویی) با ظرفیت مناسب برای شست و شوی پتو، ملحفه و لباس زندان‌ یان راه‌اندازی می‌شود و در غیر این ­صورت، با انعقاد قرارداد مطابق مقررات حاکم، این امر به بخش خصوصی معتمد واگذار می‌شود. ملحفه زندان‌ یان حداقل هر پانزده روز یک بار و پتوی آنان حداقل هر سه ماه یک بار شست و شو و تحویل می‌شود. در واحد تشخیص، پتو و ملحفه در هر بار تحویل و عودت شست­و شو خواهد شد.

گرما و خنکی مورد نیاز محیط سالن‌ها و اتاق­ها از طریق سیستم­های مرکزی دارای استاندارد و ایمن و مطابق با اصول بهداشتی، تامین و متناسب با فصول مختلف سال و شرایط اقلیمی هر یک از این سیستم­ها به کار گرفته می‌شود.

با هدف حفظ بهداشت و پیش ­ گیری از ابتلای به بیماری­ها، با رعایت مسائل ایمنی و امنیتی در قسمت­های مورد نیاز مؤسسه دستگاه تهویه هوا بر اساس استانداردها و مقررات ملی ساختمان نصب می‌شود.

زباله­های جمع­آوری­شده از اندرزگاه­ها، سالن‌ها، کارگاه­ها و محوطه مؤسسه باید به فوریت و حداکثر ظرف بیست و چهار ساعت، تفکیک و زباله‌‌های غیر قابل بازیافت، جهت دفع نهایی به خارج از مؤسسه انتقال داده شود. زباله­های عفونی مراکز درمانی مؤسسه‌ها با رعایت اصول بهداشت و احتیاط­های لازم مطابق با دستورالعمل­های بهداشتی دفتر بهداشت و درمان سازمان و آیین‌نـامه اجرایی قانون مدیریت پسماندها مصوب ۱۳۸۴ به صورت جداگانه جمع­آوری و دفع می‌شود.

نیازمندی­های درمانی و بهداشتی زندان‌ یان بیمار تا حد امکان توسط واحد بهداشت و درمان مؤسسه تامین می‌شود تا ضرورتی به انتقال زندان‌ یان به خارج از مؤسسه نباشد.

خروج زندان‌ ی از مؤسسه برای درمان و معالجه با تایید رئیس واحد بهداشت و درمان و موافقت قاضی اجرا و رئیس مؤسسه صورت می‌گیرد. در موارد فوری (اورژانسی)، زندان‌ یان بیمار به دستور مسؤول واحد بهداشت و درمان و اجازه رئیس مؤسسه یا جانشین آن‌ها به بیمارستان و مراکز درمانی خارج از مؤسسه انتقال می­یابند و موضوع در اسرع وقت به قاضی اجرا و مرجع بازداشت‌کننده اطلاع داده می‌شود تا مطابق قانون آیین دادرسی کیفری اقدام کند.

واحد بهداشت و درمان مؤسسه موظف است از زندان‌ یان تازه­وارد در بخش تشخیص معاینه کامل به عمل آورده و در صورت نیاز نسبت به درمان و یا معرفی زندان‌ ی به مراکز درمانی دیگر اقدام کند. تمام اقدام‌های درمانی و پزشکی باید در پرونده درمانی و پزشکی زندان‌ ی درج شود.

نیازسنجی و اعلام تجهیزات بهداشتی و پزشکی و نیروی انسانی متخصص مربوط، حداقل هر شش‌ماه یک­ نوبت بر اساس استانداردها و دستورالعمل­های وزارت بهداشت و برنامه‌های ابلاغی سازمان بر عهده واحد بهداشت و درمان مؤسسه است.

تبصره۱ـ در مؤسسه‌های دارای کمتر از پانصد نفر زندان‌ ی، حضور شبانه روزی یک نفر پرستار و یا بهیار الزامی است و حسب نیاز، یک نفر پزشک نیز به صورت ساعتی در ایامی از هفته حضور می‌یابد.

تبصره۲ـ در مؤسسه‌های دارای بیش از پانصد تا سه­هزار نفر زندان‌ ی، حضور روزانه پزشک مستقر، در ساعات اداری و در مؤسسه‌‌های دارای بیش از سه­هزار نفر زندان‌ ی، حضور پزشکان به صورت شبانه روزی در سه شیفت الزامی است‌.

تبصره۳ـ در تمام مؤسسه‌های کیفری، حسب نتایج نیازسنجی به عمل آمده، حضور پزشکان متخصص به صورت ساعتی در ایامی از هفته الزامی است.

زندان‌ ی به محض احساس کسالت، جریان را به مامور مراقب یا مسوول سالن اطلاع داده و با اخذ معرفی‌نامه به بهداری مؤسسه اعزام و پس از معاینه و با لحاظ کردن محتویات پرونده درمانی، دارو، خدمات و دستور‌های لازم پزشکی را دریافت می‌کند. شرح حال بیمار و دستور پزشک در سوابق مربوط ثبت و ضبط می‌شود و روند درمان وی و دسترسی به داروی مورد نیاز تا بهبودی از سوی بهداری پیگیری می‌شود.

مصرف دارو در مؤسسه تنها باید با تجویز پزشک و تحت نظارت پرستار و یا مسؤول واحد بهداشت و درمان مؤسسه باشد. زندان‌ یانی که هنگام ورود دارو یا نسخه تجویز شده توسط پزشک به همراه دارند، ادامه مصرف و یا تهیه داروی آنان باید به تایید پزشک مؤسسه برسد. داروهای حیاتی همراه بیماران قلبی، دیابتی، فشار خون بالا و مبتلا به آسم و دیگر بیماری­های خطرناک به تشخیص پزشک مؤسسه باید بلافاصله هنگام ورود زندان‌ ی به مؤسسه در اختیار وی قرار گیرد.

تبصره ـ عدم تحویل داروهای مورد نیاز و بروز آسیب بدنی، حسب مورد موجب مسؤولیت مدنی،کیفری و تخلف اداری مسؤولین مربوطه خواهد بود.

دفتر بهداشت و درمان سازمان مکلف است محدودیت داروهای خاص و حساس که تنها در واحد بهداشت و درمان مؤسسه مصرف می‌شود و در اختیار زندان‌ یان قرار می‌گیرد را مشخص و به مؤسسه‌‌ها ابلاغ کند.

نگهداری دارو در آسایشگاه ممنوع است مگر در موارد تجویز و تشخیص پزشک و تایید واحد بهداشت و درمان مؤسسه.

کارکنان واحد بهداشت و درمان مؤسسه مکلف­اند با همکاری پزشک، روان­پزشک یا روان­شناس، ضمن مطالعه و بررسی دقیق پرونده بالینی و شخصیتی زندان‌ یان و بررسی ناسازگاری و ناهنجاری­های روانی آنان، مراتب را از طریق رئیس واحد بهداشت و درمان به رئیس مؤسسه اعلام کنند تا در راستای درمان یا اتخاذ تصمیم قضایی، حسب مورد مراتب به مراجع مربوط گزارش شود.

زندان‌ یانی که اقدام به هر نوع اعتصاب نموده باشند، با نظر رئیس مؤسسه فوراً از سایر زندان‌ یان جداسازی گردیده و ضمن گزارش فوری مراتب به قاضی اجرا، واحد بهداشت و درمان مؤسسه به منظور بررسی و حفظ وضعیت سلامت جسمی و روانی و اقدامات ضروری پزشکی و روانشناسی، مطابق دستورالعمل مربوط دفتر بهداشت و درمان سازمان، آنان را تحت نظر قرار می­دهند.

زندان‌ ی مبتلا به بیماری­های روانی، واگیردار و پرخطر باید با لحاظ نظر پزشک متخصص و سیاست­های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی‌ تا بهبودی کامل و رفع حالت پرخطر به صورت جداگانه نگهداری و معالجه شود.

سازمان با انعقاد قرارداد با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و یا مؤسسه‌های درمانی و بیمه‌ای دولتی یا خصوصی، زندان‌ یان را تحت پوشش خدمات بیمه درمانی قرار می‌دهد. همچنین سازمان در اجرای تبصره بند «ج» ماده ۳۸ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور، با همکاری سازمان بیمه سلامت ایران، ارائه خدمات بیمه سلامت رایگان را برای زندان‌ یان و خانواده آن‌ها پیگیری و به انجام می­رساند.

تامین هزینه معاینه و در صورت نیاز معالجه زندان‌ یان بیمار بر عهده مؤسسه است. هزینه درمان عوارض و بیماری­های سابق بر معرفی فرد به مؤسسه که مطابق نظر پزشک، ضرورت و فوریت درمان ندارد و یا در اثر تقصیر ناشی شده است، حسب مورد بر عهده زندان‌ ی یا مقصر است که مطابق حکم مقرر در ماده ۴۶ این آیین‌نـامه دریافت می‌شود. در هر حال، تامین هزینه درمان زندان‌ ی بی­بضاعت با احراز عسر و حرج وی در تامین هزینه درمان از سوی مددکاری اجتماعی بر عهده مؤسسه است.

واحد بهداشت و درمان موظف است به صورت دائمی و روزانه تمام متهمان بازداشتی و زندان‌ یان مؤسسه را از حیث بیماریابی و مداوا مورد بررسی و پایش قرار دهد. مسؤول این واحد که از میان پزشکان و در صورت عدم امکان، از میان پرستاران انتخاب می‌شود، مکلف است هر روز اول وقت اداری با تمام زندان‌ یان بیمار بستری در مراکز درمانی مؤسسه ملاقات کرده و پس از اطلاع از وضعیت آنان و حصول اطمینان از حسن مراقبت پزشکان و پرستاران، بر امر معالجه و تغذیه صحیح بیماران نظارت کامل و مستمر داشته باشد.

مسؤول واحد بهداشت و درمان مؤسسه وضعیت زندان‌ یان بیمار که جهت ادامه درمان به مراکز درمانی خارج از مؤسسه اعزام و بستری شده‌اند را حسب نوع بیماری و وضعیت بیمار در مواعد زمانی مشخص رصد می‌کند و پس از حصول اطمینان از حسن مراقبت پزشکان و پرستاران، مراتب را به رئیس مؤسسه گزارش می‌کند تا در صورت لزوم اقدام مقتضی صورت گیرد.

سازمان باید تا حد امکان و با هدف بازتوانی و بازسازگاری و تغییر الگوی رفتار مجرمان و به­ ویژه مجرمان دارای سابقه‏ کیفری، به صورت تمام­وقت یا پاره­وقت خدمات مشاوره­ای و تخصصی روان­شناسی و روان‌پزشکی را به این زندان‌ یان ارائه کند.

رئیس مؤسسه از طریق مددکار اجتماعی، مراتب فوت زندان‌ ی را به خانواده وی اطلاع و به پزشکی قانونی، قاضی اجرا و مرجع قضایی مربوط گزارش می‌کند. جسد پس از انجام مراحل قانونی و دستور مرجع قضایی دارای­صلاحیت ، تحویل پزشکی قانونی می‌شود و فهرست لوازم شخصی متوفی صورت‌جلسه و به خانواده وی تحویل می‌شود. در صورت فقدان خانواده یا امتناع آن‌ها از تحویل، مراتب صورت‌جلسه و برابر دستور مرجع قضایی اقدام می‌شود.

تبصره ـ مدیرکل زندان‌ ‌های استان در اسرع وقت گزارش فوت اتباع خارجه را جهت انعکاس به وزارت امور خارجه، نزد معاونت قضایی و اجرای احکام سازمان ارسال می‌کند.

برنامه غذایی زندان‌ یان به تناسب فصل‌های سال، توسط مدیرکل هر استان و بر اساس دستورالعمل‌های تغذیه صادره از سوی دفتر بهداشت و درمان سازمان تصویب و به مؤسسه‌‌ها ابلاغ می‌شود. مؤسسه تحت نظارت مسؤول واحد بهداشت و درمان و بر اساس برنامه تنظیمی نسبت به تامین اعتبار و تهیه و تحویل مواد اولیه مرغوب و دارای کیفیت اقدام می‌کند. مدیران کل استان‌ها باید با توجه به شرایط و اوضاع اقلیمی هر محل نسبت به تغییر برنامه غذایی در محدوده اعتبار و برنامه مصوب اقدام کنند.

تبصره ـ تغذیه مددجویان کانون با جلب نظر کارشناس و متناسب با سن رشد، مورد توجه قرار می‌گیرد و برنامه غذایی علاوه بر سه وعده اصلی باید شامل دو میان­وعده در هر شبانه­روز متناسب با نیازهای خاص دوران رشد باشد.

نوع غذا برای تمام زندان‌ یان و کارکنان هر مؤسسه به صورت یکسان و مطابق با کمیت، کیفیت و تنوع مصوب، طبخ و توزیع می‌شود. بر اساس برنامه‌های غذایی مصوب و متناسب با شرایط آب و هوایی هر محل، در سه وعده صبحانه، ناهار و شام تغذیه لازم که دارای کالری و ویتامین‌های کافی باشد با چای و آب آشامیدنی سالم در اختیار زندان‌ یان گذاشته می‌شود. در هر هفته حداقل دو بار به زندان‌ یان میوه، سبزیجات، لبنیات و غذای با گوشت داده می‌شود. در این راستا وسایل و تجهیزات لازم برای جلوگیری از فساد مواد اولیه خواربار و تنظیف ظروف و محوطه آشپزخانه تهیه و تدارک می‌شود. زندان‌ ی بیمار طبق برنامه و نظر پزشک معالج با تایید بهداری مؤسسه در مدت تعیین­شده از رژیم غذایی خاص استفاده می‌کند.

برنامه روزانه زندان‌ یان و برنامه غذایی آنان در ماه مبارک رمضان از سوی اداره کل زندان‌ ‌های استان و با هماهنگی سازمان اعلام می‌شود. مقررات مربوط به ماه مبارک رمضان حسب مورد با تایید واحد اصلاح و تربیت و یا پزشک مؤسسه شامل اقلیت­های دینی، افراد بیمار و افرادی که شرعاً مکلف به روزه­داری نیستند، نمی‌شود. رئیس مؤسسه در این خصوص تدابیر لازم را اتخاذ می‌کند.

نظارت بر کمیت و کیفیت تجهیزات، ملزومات و مواد بهداشتی، پزشکی، دارویی و غذایی مؤسسه در تمام مراحل خرید، تهیه، نگهداری، توزیع، طبخ، مصرف و دفع پسماند بر عهده مسؤول واحد بهداشت و درمان یا کارشناس ذی­صلاح آن مؤسسه است. این نظارت نافی نظارت­های بازرسان معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی محل نیست.

مدیر کل زندان‌ ‌های هر استان و رؤسای مؤسسه‌های تابعه مکلفند در اختصاص امکانات و امور رفاهی به زندان‌ یان از جمله تامین کتابخانه، فرش، تلویزیون، یخچال، وسایل سرمایشی و گرمایشی، تجهیزات ورزشی، میوه و سبزیجات، کانون اصلاح و تربیت، بازداشتگاه‌ها، اندرزگاه‌های زنان، محکومان مالی، سیاسی و مطبوعاتی و زندان‌ یان سالمند و یا بیمار را در اولویت قرار دهند.

در نگهداری زندان‌ یان زن علاوه بر رعایت ضوابط طبقه­بندی، رعایت نکات زیر نیز الزامی است:

الف ـ مادران زندان‌ ی می­توانند فرزند شیرخوار خود را تا سن دو سالگی در مؤسسه نگهداری کنند. افزایش مدت مذکور تا سقف شش سال با نظر شورای طبقه­بندی امکان­پذیر است؛

ب ـ مددکاران اجتماعی مکلف­انـد با رعایت بند «الف» این ماده، ترتیب سپردن اطفال را به خانواده و در صورت عدم پذیرش خانواده، به بهزیستی یا مؤسسه‌های ذی­ صلاح فراهم سازند؛

پ ـ مؤسسه مکلف به تهیه وسایل بهداشتی برای زندان‌ یان زن و تغذیه مناسب برای مادران زندان‌ ی و اطفال همراه آنان در مؤسسه است؛

ت ـ زنان باردار، طفل شیرخوار و مادر وی تحت رژیم خاص غذایی قرار می­گیرند.

تبصره ـ رئیس مؤسسه با همکاری سازمان‌‌های ذی­صلاح، تمهیدات لازم را برای دایر کردن مهد کودک در مؤسسه فراهم می‌کند تا اطفال ۲ تا ۶ سال موضوع بند «الف» با رضایت مادر یا در صورت اقتضای مصلحت طفل در آنجا تحت آموزش متناسب قرار گیرند.

فروشگاه­های داخل مؤسسه، ضمن رعایت ضوابط، مقررات و دستورالعمل‌‌های ابلاغی، ملزم به عرضه تجهیزات و مواد اولیه مورد نیاز برای اشتغال زندان‌ یان و تامین احتیاجات ضروری آنان با ارائه فاکتور فروش به قیمت مندرج بر روی کالا و ملزم به رعایت کلیه مقررات صنفی و بهداشتی مربوط هستند. صورت ریز کالا و لوازم مجاز در فروشگاه توسط سازمان تهیه و به اداره­ کل زندان‌ ‌های استان ابلاغ می‌شود. همچنین فهرست و قیمت اجناس فروشگاه باید در معرض دید همگان قرار گیرد.

تبصره ـ زندان‌ یان می­توانند شکایات خود را در خصوص قیمت اجناس، مستند به فاکتور فروش، به نماینده بازرسی یا حفاظت و اطلاعات مؤسسه یا رئیس اندرزگاه و همچنین در خصوص موضوعات بهداشتی به مسؤول واحد بهداشت و درمان مؤسسه ارائه کنند .رؤسای اداره­­های حفاظت و اطلاعات و بازرسی استان، رئیس مؤسسه، مسؤول واحد بهداشت و درمان و نماینده بازرسی و حفاظت و اطلاعات مؤسسه و رئیس اندرزگاه باید حسب مورد بر عملکرد فروشگاه و نوع، کیفیت و قیمت اجناس نظارت کافی و لازم را اعمال کنند و در پایان هر فصل نتیجه بازرسی ­ ها را به مدیرکل زندان‌ ‌های استان گزارش کنند. این نظارت نافی بازرسی و اعمال قانون از سوی بازرسان سازمان تعزیرات حکومتی نیست.

دائر کردن فروشگاه‌‌های مؤسسه از طریق واگذاری به بنیاد و انجمن و یا از طریق واگذاری به بخش خصوصی یا تعاونی ها، با رعایت ضوابط مربوط و اصل شفافیت و عدم انحصار، انجام می‌گیرد.

به منظور جامعه­پذیری و بازاجتماعی شدن زندان‌ یان، رفع مشکلات قضایی و تسهیل آزادی آنان، رفع احتیاج­های ضروری زندان‌ یان و خانواده آن‌ها و نیز تحکیم خانواده، سازمان مکلف به ارائه خدمات مددکاری(اعم از مددکاری اجتماعی و قضایی) و مشاوره روان­شناسی به زندان‌ یان است و در این راستا می‌تواند از خدمات خیرین و مؤسسه‌های حمایتی دولتی و غیر دولتی و مردم نهاد بهره­مند شود.

به منظور شناسایی و حل مشکلات خانوادگی، اجتماعی و قضایی زندان‌ یان، از میان کارکنان مؤسسه، تنها مددکاران مؤسسه می­توانند با موافقت رئیس مؤسسه و در چارچوب مقررات حاکم، با خانواده زندان‌ ی و اصحاب پرونده ارتباط برقرار کنند. تخطی از حکم مقرر در این ماده حسب مورد موجب تعقیب اداری یا پیگرد قضایی متخلف است. انجمن، بنیاد و ستاد دیه مکلف به همکاری با مددکاران در چارچوب وظایف حمایتی آنان می‌باشند.

مددکاران می­توانند با موافقت رئیس مؤسسه در محدوده مقررات با مراجعه به مراجع قضایی، سازمان­ها و مؤسسه‌های دولتی و عمومی و همچنین تشکل‌های مردم­نهاد در جهت انجام امور زندان‌ یان نیازمند و خانواده آن‌ها اقدام کند. مراجع مذکور در حدود مقررات  همکاری لازم را به عمل می‌آورند.

مددکار اجتماعی مؤسسه پس از اخذ اطلاعات لازم از زندان‌ ی و تشکیل پرونده، در صورت تقاضای زندان‌ ی و خانواده وی، به منظور حمایت مادی و معنوی از ایشان و کاهش آثار سوء ناشی از حبس، حسب مورد زندان‌ ی و خانواده او را به مرکز مراقبت، ستاد دیه و انجمن یا نهادهای حمایتی دیگر از قبیل کمیته امداد امام خمینی (ره)، سازمان بهزیستی کشور، بنیاد مستضعفان، بنیاد برکت، هلال احمر، سازمان نظام روان­شناسی و تشکل‌های مردم­نهاد معرفی و موضوع را پیگیری می‌کند و نتیجه پیگیری را ضمن ابلاغ به زندان‌ ی، در سامانه مربوط ثبت می‌کند. اقدامات حمایتی حتی المقدور باید با حفظ احترام و محرمانگی هویت محکوم و خانواده وی انجام شود.

ستاد دیه، انجمن و بنیاد تعاون مطابق اساسنامه، آیین‌نـامه و دیگر ضوابط و مقررات حاکم، به زندان‌ یان و خانواده آن‌ها خدمات حمایتی ارائه می­کنند. سازمان با هدف پیش ­ گیری از انجام کارهای موازی و در راستای بهبود عملکرد مؤسسه‌های موضوع این ماده، بر عملکرد ستاد، انجمن و بنیاد نظارت می‌کند و هماهنگی لازم را به عمل می­آورد.

به منظور پیش ­ گیری از انجام اقدامات حمایتی موازی، هدف­مندتر نمودن حمایت­ها، ایجاد شفافیت و جلب مشارکت حداکثری مردمی، سازمان مکلف است نسبت به راه‌اندازی «سامانه اقدامات حمایتی» مبادرت نماید. در این سامانه پس از شناسایی زندان‌ یان نیازمند از سوی مددکار اجتماعی مؤسسه، بدون ذکر نام و مشخصات هویتی و صرفاً با یک کد یکتا، بخشی از اطلاعات پرونده‌ الکترونیکی آن‌ها نظیر خلاصه موضوع پرونده، مدت حبس، روند تغییر رفتار زندان‌ ی و حمایت­های مالی و معاضدت­های به عمل آمده، به همراه نوع و میزان حمایت‌هایی که زندان‌ ی و خانواده وی نیاز دارند، ثبت و به­روز رسانی می­گردد.

تبصره۱ـ پس از راه اندازی این سامانه، اقدامات حمایتی از زندان‌ ی و خانواده وی در آن ثبت می­گردد و تنها مسیر حمایت مالی از محکومان نیازمند، از طریق این سامانه خواهد بود و ستاد دیه، انجمن و  بنیاد، خدمات حمایتی خود در بستر این سامانه ارائه می‌نمایند. کمیته امداد امام خمینی(ره) و دیگر نهادها و سازمان‌‌های حمایتی و خیریه که به صورت محلی یا کشوری اقدام به انجام امور فوق می­نمایند، پس از تفاهم و هماهنگی با سازمان به شیوه فوق عمل می‌کنند.

تبصره۲ـ در این سامانه باید اولویت­های حمایتی با ضوابط معین و شفاف مشخص و اعلام گردد و همچنین قابلیت جستجو و دسته‌بندی اطلاعات (بر اساس مواردی نظیر نوع و میزان محکومیت، موضوع پرونده، مدت زمان سپری شده و باقیمانده از حبس، میزان مبلغ مورد نیاز برای آزادی زندان‌ ی، سن، جنس، وضعیت تاهل، دارا بودن فرزند یا بارداری، سوءپیشینه فرد، محل تولد، مدرک تحصیلی، عنوان شغلی و…) وجود داشته باشد. و همچنین دارای درگاه پرداخت مشارکتهای مردمی به صورت مستقیم بوده و امکان پرداخت تمام یا قسمتی از مبلغ مورد نیاز مربوط به هر زندان‌ ی فراهم باشد. پس از پرداخت هر میزان مبلغ، نتایج حمایت‌های انجام شده باید در سامانه نمایش داده شود به گونه‌ای که از دوباره کاری و بی‌عدالتی در تخصیص کمک‌ها اجتناب شود.

تبصره۳ـ بخش جداگانه‌ای در این سامانه را برای حمایت‌های مستقیم از خانواده زندان‌ یان طراحی و بروز رسانی می­گردد. حمایت­های مالی و پرداخت وجه جهت کمک به معیشت خانواده زندان‌ یان در این سامانه ثبت و از طریق این سامانه انجام می‌شود. در این بخش نیز بدون نام و مشخصات هویتی، اطلاعات مورد نیاز توسط مددکاران اجتماعی مؤسسه و مرکز مراقبت ثبت می­گردد.

ا نجمن در حدود امکانات، با مؤسسه در تهیه و تامین تجهیزات ضروری توانبخشی و مورد نیاز زندان‌ یان بی­بضاعت مانند دندان مصنوعی، عصا، اعضای مصنوعی، صندلی چرخ­دار و عینک، همکاری می­نماید.

مرکز مراقبت علاوه بر نظارت بر فعالیت­های مددکاران اجتماعی و انجمن­ها، اقدامات حمایتی از زندان‌ یان آزاد شده و خانواده آن‌ها را از قبیل خدمات اشتغال و حرفه­آموزی، بهداشت و درمان، مشاوره روان­شناسی و راهنمایی، فرهنگی و تربیتی و مددکاری اجتماعی به عمل می­آورد. سازمان در جهت ثبت و نظارت برعملکرد این مرکز و در جهت رصد مستمر افراد تحت پوشش مرکز مراقبت و ارزیابی مستمر خدمات ارائه شده به این افراد به منظور اطمینان از بازگشت این محکومان به زندگی شرافتمندانه، سامانه حمایت و مراقبت پس از خروج را راه اندازی می‌کند.

زندان‌ ی بیمارِ بی­بضاعت که در وضعیت بیماری آزاد می‌شود و همچنین زندان‌ ی مستمند باید تا سه ماه پس از آزادی مورد حمایت انجمن قرار گیرد و چنانچه از کار­افتاده یا ناتوان باشد، با توجه به مقررات حاکم و امکانات انجمن باید مورد حمایت قرار گیرد. انجمن و مرکز مراقبت در راستای برخورداری این افراد از خدمات سازمان­های حمایتی دولتی و عمومی، اقدام و پیگیری لازم را به عمل می­آورند.

مددکار اجتماعی مؤسسه در راستای پوشش حمایتی از زندان‌ یان، حداقل دو ماه پیش از آزادی آن‌ها اقدام‌های لازم نظیر آموزش‌های لازم به زندان‌ یان در شرف آزادی، توسعه ارتباط با خانواده زندان‌ یان، شناسایی موانع اصلی فعالیت سالم آن‌ها در جامعه، پیگیری تعیین حامی صلاحیت‌دار برای ایشان با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و روان‌شناختی آن‌ها با فعال‌سازی ظرفیت‌هایی نظیر دستگاه‌های مسئول، بخش خصوصی، نهادهای مردمی و خیرین برای رفع این موانع، را اجرا می‌کند. این واحد از زندان‌ یان بی­بضاعت آزاد ­شده که قصد بازگشت به محل زندگی خود را دارند حمایت می‌کند. انجمن به درخواست رئیس مؤسسه هزینه عزیمت این قبیل زندان‌ یان را به صورت تنخواه در اختیار مددکار قرار می‌دهد.

مرکز مراقبت در جهت بازاجتماعی شدن زندان‌ یان آزاد شده با استفاده از ظرفیت تشکل‌های حمایتی مردم­نهاد و سازمان­های دولتی از قبیل سازمان بهزیستی کشور، مکان­هایی را به منظور اقامت اختیاری زندان‌ یانی که دوره حبس آن‌ها پایان یافته است ، پیش‌بینی و تمهید می‌کند. در مدت حضور افراد در این مکان­ها در ادامه برنامه‌های اصلاحی و تربیتی مؤسسه، فنون و مهارت­های بازسازگاری با جامعه و خودداری از ارتکاب جرم به فرد متقاضی آموزش داده می‌شود و اقدامات حمایتی در راستای تسهیل در پیوند فرد با اجتماع و خانواده وی انجام می‌گیرد.

مددکاران قضایی مؤسسه با هماهنگی و تحت نظارت واحد امور قضایی، خدمات معاضدت قضایی و مشاوره حقوقی را به طور رایگان به زندان‌ یان ارائه می‌دهد. این خدمات شامل مواردی از قبیل ارائه مشاوره و ارشاد قضایی، همکاری با شورای حل اختلاف و اتخاذ تمهیدات لازم به منظور تحقق مذاکرات اصلاحی میان زندان‌ ی و شاکی، مراجعه به مراجع قضایی و مکاتبه با آنان در راستای رفع ابهامات مربوط به پرونده قضایی زندان‌ ی، آگاهی ‌ رسانی به زندان‌ ی از حقوق خود، تنظیم شکواییه، اعتراض، دادخواست و لوایح قضایی و پیگیری جهت بهره ‌ مندی زندان‌ ی از نهادهای ارفاقی و امتیازهای قانونی نظیر آزادی مشروط، نیمه­آزادی و آزادی تحت نظارت سامانه‌های الکترونیکی، عفو، تعلیق اجرای مجازات و دیگر فرایندهای مربوط به دادرسی، صدور حکم و اجرای رای است.

مرکز توسعه حل اختلاف با همکاری سازمان در مؤسسه‌‌ها به تعداد مورد نیاز شعب «شورای حل اختلاف ویژه امور زندان‌ یان» را تشکیل می‌دهد. اعضای این شورا با بهره­گیری از ظرفیت‌های موجود در راستای تحقق صلح و سازش بین زندان‌ ی و شاکی یا مدعی خصوصی تلاش می‌کنند.

به منظور توسعه برنامه‌های بازسازگاری، کاهش آسیب‌های حبس، کمک به رفع نیازهای مادی و معنوی محکومان و خانواده آن‌ها و خودکفایی و خوداشتغالی زندان‌ یان، سازمان مکلف است با همکاری بنیاد تعاون، حتی‌المقدور امکان اشتغال تمامی زندان‌ یان حاضر در مؤسسه‌‌های کیفری را که متقاضی اشتغال هستند، فراهم کند. در این راستا سازمان می ­ تواند اعتبار مورد نیاز را از محل بودجه مصوب، کمک ­ های انجمن یا درآمدهای بنیاد تعاون، کمک‌های مردمی و مانند آن، در چارچوب مقررات قانونی، تامین کند و در جهت حرفه ­ آموزی و اشتغال زندان‌ یان به اموری که با اقتصاد بازار ارتباط مستقیم دارد (اشتغال مولد و پایدار)، متناسب با قابلیت ­ ها و استعدادهای فردی به کار گیرد و همچنین نسبت به فراهم کردن مشوق ­ های لازم با هدف به ­ کارگیری و اشتغال زندان‌ یان آزادشده و رفع موانع تولید و اشتغال برای کارآفرینانی که نسبت به ایجاد اشتغال و خودکفایی مؤسسه‌‌های کیفری سرمایه ‌ گذاری و مشارکت می ­ کنند و نیز کارآفرینانی که زندان‌ ی هستند اقدام کند. این اقدام ­ ها و همچنین قراردادهایی که در این راستا منعقد می‌شود، باید با رعایت ضوابط و مقررات و عاری از انحصار و در راستای صیانت از حقوق زندان‌ یان باشد.

تبصره۱ـ سازمان می ­ تواند در راستای تامین اعتبار برنامه‌های موضوع این ماده و در چارچوب مقررات حاکم،  با بخش خصوصی یا دولتی مشارکت کند و همچنین زندان‌ ی را برای دریافت تسهیلات بانکی به بانک معرفی نماید. همچنین بنیاد به تقاضای سازمان مکلف به تامین کمک ­ های مالی در راستای اجرای این ماده است.

تبصره۲ـ مستند به تبصره ماده ۲ اساسنامه بنیاد تعاون زندان‌ یان اصلاحی ۲۸/۳/۹۸ تمامی منافع، عواید و مازاد درآمدها نسبت به هزینه ­ های بنیاد در حال و آینده صرف اشتغال و حرفه ­ آموزی زندان‌ یان، ارائه خدمات فرهنگی، ورزشی و رفاهی به آنان و کمک به معیشت خانواده ­ هایشان و آزادی زندان‌ یان می‌شود. اولویت ­ ها جهت هزینه ­ کرد این وجوه توسط سازمان تعیین می‌شود.

هر مؤسسه با هماهنگی مدیر کل زندان‌ ‌های آن استان، با لحاظ موارد امنیتی و حفاظتی، در سامانه اشتغال سازمان و تارنمای مؤسسه، امکانات و ظرفیت­های موجود و توانایی ‌ ها و مهارت ‌ های زندان‌ یان و امکان بکارگیری آنان در فرآیند اصلاحی رای باز (اشتغال در مراکز حرفه آموزی و اشتغال و خارج از مؤسسه) و یا در کارگاه­های واقع در زندان‌ ‌های بسته، نیمه­باز، اقدام به اعلام ظرفیت­های مؤسسه برای ایجاد زمینه اشتغال زندان‌ یان متقاضی می­نماید. دستگاه‌های اجرایی، مؤسسات و شرکت­های دولتی و عمومی، بنیاد، انجمن، مؤسسه‌‌های خیریه و بنگاه‌های اقتصادی می­توانند در محدوده شرایط اعلامی مؤسسه، درخواست خود را برای راه اندازی کارگاه‌‌های موردنظر خود و به­کارگیری گروهی یا انفرادی هر یک از زندان‌ یان، مشتمل بر نوع شغل و میزان حقوق مدنظر، در تارنمای مؤسسه ثبت نمایند. رئیس مؤسسه پس از بررسی، نسبت به رد یا تایید درخواست اقدام ‌می‌کند و دلایل آن باید در سامانه مربوط ثبت شود.

فهرست ظرفیت‌ها و عناوین شغلی موجود برای زندان‌ یان (اعم از مشاغل نشسته، کارگاهی، خویش فرما و کارفرمایی) در بخش­های مختلف مؤسسه یا خارج از آن در سامانه ثبت و از بدو حضور زندان‌ ی در بخش تشخیص مؤسسه و یا در طول مدت حبس، به اطلاع همه زندان‌ یان می‌رسد و زندان‌ یان متقاضی، اولویت‌های خود را اعلام می‌کنند. سپس سامانه با توجه به تشخیص استعداد و مهارت و اطلاعات پرونده وضعیت زندان‌ ی و با لحاظ برنامه اصلاح و تربیت و درجه اعتباری و امکان حضور محکوم و تحقق نظارت بر وی، در هر یک از بخش­ها، شغل متناسب برای زندان‌ ی را پیشنهاد می‌نماید. درخواست زندان‌ ی و پیشنهاد سامانه، در شورای طبقه‌بندی مؤسسه مطرح و زندان‌ ی بر اساس مصوبه شورای طبقه‌بندی و با رعایت مقررات، در یکی از کارگاه­های داخل زندان‌ نیمه باز، مراکز حرفه‏آموزی و اشتغال و یا هرگونه اشتغال (اعم از خویش فرمایی و کارفرمایی)، تحت نظارت سازمان در خارج از مؤسسه، به کار گمارده می‌شود. اتخاذ تصمیم در خصوص اشتغال در زندان‌ بسته، بدون نیاز به طرح در شورای طبقه‌بندی، برعهده رئیس مؤسسه است.

در صورتی که براساس پرونده وضعیت، مشخص گردد که زندان‌ ی متقاضی، مهارت لازم برای اشتغال را ندارد، مؤسسه با لحاظ امتیازات و درجه اعتباری زندان‌ ی، شرایط را برای حرفه آموزی وی فراهم می‌کند و پس از گذراندن دوره­های آموزشی و اخذ گواهی­نامه مهارت فنی در رشته­ها یا حرفه­های ابلاغی از سوی سازمان به کار گمارده می‌شود. این گواهی­نامه­ها بدون ذکر محل تشکیل کلاس و زندان‌ ی بودن فرد صادر می‌شود.

زندان‌ ی می­تواند با موافقت رئیس مؤسسه و با رعایت مقررات حاکم از جمله احترام به حقوق دیگر زندان‌ یان، در اوقات فراغت در آسایشگاه به فعالیت­های علمی، هنری و صنایع دستی اشتغال داشته باشد. مواد اولیه این فعالیت­ها از طریق فروشگاه­های مؤسسه در اختیار زندان‌ ی قرار می‌گیرد.

هرگاه زندان‌ ی نتواند با سرمایه خود اقدام به تهیه مواد اولیه و لوازم مربوط کند، این مواد و لوازم از طریق شرکت تعاونی کارکنان مؤسسه یا انجمن و یا بنیاد و سایر شرکت­های خصوصی و خیریه‌ها، تهیه و در اختیار وی گذاشته می‌شود. در این صورت پس از کسر هزینه تهیه لوازم اولیه، درصدی از سود حاصل‌شده به عنوان سهم سرمایه مطابق با عقد مضاربه، برداشت و به حساب سرمایه گذار واریز و بقیه به حساب زندان‌ ی منظور می‌شود.

در جهت حمایت از فروش تولیدات زندان‌ یان و رونق­بخشی به این نوع فعالیت­ها، رئیس مؤسسه می­تواند با نظارت بنیاد در چارچوب دستورالعمل­ مربوط، با مشارکت شرکت تعاونی کارکنان مؤسسه یا بخش خصوصی و خیریه‌‌ها و یا فروشگاه­‌‌های مؤسسه یا انجمن، مبادرت به فروش تولیدات کند.

تبصره ـ سازمان در راستای رعایت غبطه زندان‌ ی و اصول انصاف، شفافیت و عدم انحصار، سامانه‌ای را برای فروش محصولات مذکور ایجاد می‌نماید، به گونه‌ای که در دسترس عموم مردم باشد و جزئیات کالای تولیدی زندان‌ ی در آن ثبت و امکان فروش مستقیم آن به صورت شفاف فراهم گردد.

اشتغال زندان‌ ی در کارگاه­های بخش زندان‌ نیمه باز مؤسسه، منوط به تقاضای وی، کسب درجه اعتباری لازم و تصویب شورای طبقه‌بندی است.کارگاه­های محل اشتغال این زندان‌ یان در داخل زندان‌ بسته یا زندان‌ نیمه باز همان مؤسسه و محل آسایشگاه آنان در بخش نیمه باز آن مؤسسه قرار دارد. محکوم شاغل در زندان‌ نیمه­باز پس از خروج از آسایشگاه باید در محل کار حضور یافته و به ­موقع مراجعت کند. وی در ساعات اشتغال حق خروج از محل کار را بدون اجازه مامور مراقب ندارد. مسؤولان مؤسسه باید بر عملکرد زندان‌ ی و زمان ورود و خروج وی در محل کار و آسایشگاه نظارت و مراتب را به نحو مکانیزه ثبت کنند.

اشتغال زندان‌ ی در «مرکز حرفه­آموزی و اشتغال» یا هرگونه اشتغال در خارج از مؤسسه که تحت نظارت سازمان می‌باشد، منوط به کسب درجه اعتباری لازم و تصویب شورای طبقه‌بندی و اخذ تامین مناسب برابر مقررات قانون آیین دادرسی کیفری توسط قاضی اجرا است. تعیین محل اشتغال، اقامت و استراحت و خوابگاه زندان‌ ی بر عهده شورای طبقه‌بندی است؛ عدم حضور در محل کار یا ترک آنجا و یا عدم مراجعه به خوابگاه، بدون اجازه قانونی، غیبت محسوب و به منزله فرار از زندان‌ می‌باشد.

تبصره ـ اشتغال محکومان در نظام نیمه ­ آزادی نیز می­تواند مطابق شرایط مقرر در دادنامه و تحت نظارت مراکز نیمه­آزادی در مراکز حرفه­آموزی و اشتغال و یا خارج از مؤسسه که تحت نظارت سازمان است اجرا شود.

برای اشتغال زندان‌ ی در «مرکز حرفه­آموزی و اشتغال» یا هرگونه اشتغال در خارج از مؤسسه که تحت نظارت سازمان می‌باشد، زندان‌ ی باید دارای محکومیت قطعی باشد و با لحاظ درجه اعتباری کسب شده، در محکومیت‌های حبس درجه ۳ و کمتر از آن، حداقل یک ششم حبس، و در محکومیت‌های حبس تعزیری بالاتر از ۱۵ سال، حداقل سه سال از مدت حبس را تحمل کرده باشد.

تبصره۱ـ ملاک محاسبه در میزان محکومیت برای لحاظ نصاب‌های پیش‌بینی شده در این ماده، مجموع محکومیت‌های قطعی و لازم‌الاجرایی است که جهت اجرا به مؤسسه ابلاغ شده است.

تبصره۲ـ محکومان جرایم غیر عمد و محکومان مالی و همچنین محکومانی که به علت عجز از پرداخت جزای نقدی در مؤسسه به سر می‌برند از شرط تحمل اولیه حبس معاف می‌باشند.

زندان‌ یان زیر از شرکت در فرآیند اصلاحی رای باز، (اشتغال در مراکز حرفه­آموزی و اشتغال یا خروج از مؤسسه) ممنوع هستند:

الف‌ ـ زندان‌ یان محکوم به مجازات سالب حیات؛

ب ـ زندان‌ یان مربوط به جرایم سرقت مسلحانه، قاچاق مسلحانه، اخلال در نظام اقتصادی کشور، تجاوز به عنف، دائر کردن مراکز فساد و فحشا، آدم­ربایی، اسیدپاشی، جاسوسی و اقدام علیه امنیت داخلی و خارجی کشور که مجازات حبس آن‌ها درجه چهار و بالاتر باشد و همچنین محکومان جرایم مالی با وصف تعدد جرم، زندان‌ یان دارای حالت خطرناک و یا سابقه کیفری مؤثر، قبل از تحمل حداقل یک سوم میزان محکومیت.

پ‌ ـ زندان‌ یانی که حین تحمل حبس یا در ایام مرخصی و یا به هنگام اشتغال و حرفه­آموزی، مرتکب جرم عمدی جدید (به استثنای جرایم تعزیری درجه هفت و هشت) شوند، در نوبت اول شش ­ماه، در نوبت دوم، یک سال و در نوبت سوم دوسال از هرگونه حرفه­آموزی و اشتغال در خارج از زندان‌ محروم می‌شوند. این محرومیت با صدور حکم برائت از بین می‌رود و در مورد مرتکب غیبت غیر موجه نیز اعمال می­گردد.

تبصره ـ ممنوعیت این ماده، شامل محکومان نظام نیمه آزادی که مستلزم صدور رای از سوی دادگاه است، نمی‌شود.

ضوابط نظام انگیزشی برای مشارکت فعال محکومان در امر اشتغال و همچنین نحوه محاسبه و پرداخت دستمزد روزانه با لحاظ درجه اعتباری و به تناسب درجه مهارت و کاردانی هر یک از آنان و میزان و نوع کاری که انجام می­دهند، بر اساس دستورالعملی که به تصویب رئیس سازمان خواهد رسید، تعیین می‌شود. مزد زندان‌ ی شاغل در پایان هر ماه به حساب بانکی وی واریز می‌شود. به درخواست زندان‌ ی بخش معینی از مزد وی به حساب بانکی عائله تحت تکفل یا سرپرست آن‌ها و یا دیگر افراد واجب النفقه با معرفی وی واریز می‌شود. رئیس مؤسسه بر نحوه پرداخت دستمزد آنان نظارت مستمر دارد.

هنگام آزادی زندان‌ ی و پس از تصفیه حساب با مؤسسه، موجودی حساب زندان‌ ی به وی تحویل می‌شود. همچنین در صورت انتقال زندان‌ ی به مؤسسه دیگر، مطالبات او پس از تصفیه حساب کامل به محل مؤسسه جدید حواله و انتقال داده می‌شود.

متقاضیان به­کارگیری خدمات زندان‌ ی مکلف­اند اقدام‌های زیر را انجام دهند:

الف ـ بیمه کردن زندان‌ یان شاغل در قبال حوادث ناشی از کار؛

ب ـ رعایت مقررات ایمنی، حفاظتی و بهداشتی بر اساس ضوابط و مقررات حاکم؛

پ ـ تنظیم صورت­حساب مالی متناسب با اصول حسابداری؛

ت ـ ثبت و اعلام مستمر گزارش عملکرد، حضور و غیاب زندان‌ ی شاغل در خارج از مؤسسه به رئیس آن مؤسسه.

مسئولیت نظارت بر امور کارگاه­ها و مؤسسه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی از حیث نوع و میزان تولید، کیفیت و کمیت کار، خرید و فروش و انعقاد دیگر قراردادها و مسائل فنی و تخصصی و دیگر موارد بر عهده رئیس کارگاه یا مؤسسه است.

ساعت­ کار و استراحت زندان‌ یان در کارگاه­ها و مؤسسه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی داخل یا خارج از مؤسسه با توجه به موقعیت محل و نوع و کیفیت کار، از طرف مسؤول کارگاه یا مؤسسه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی با هماهنگی رئیس مؤسسه مطابق شیوه نامه مربوط، تعیین و اجرا می‌شود.

رئیس مؤسسه به صورت روزانه یا موردی، خود یا توسط بازرسان و ناظران مؤسسه با سرکشی به محل اشتغال زندان‌ یان در داخل و خارج از مؤسسه، بر نحوه کار و ورود و خروج آنان به محل اشتغال نظارت می‌کند.کارکنان مؤسسه، بازرسان و ناظران نیز گزارش بازدید را نزد رئیس مؤسسه ارسال می­کنند. وقایع در پرونده زندان‌ ی ثبت و تخلفات زندان‌ یان در شورای انضباطی مطرح می­­گردد.

شورای طبقه‌بندی در صورت ضرورت و وجود امکانات لازم می­تواند با تایید قاضی اجرا نظارت بر محکومان شاغل در مراکز حرفه ­ آموزی و اشتغال یا خارج از مؤسسه که تحت نظارت سازمان است را به مرکز مراقبت الکترونیکی واگذار کند. آن مرکز وضعیت نظارت و مراقبت الکترونیکی فرد تحت مراقبت را به رئیس مؤسسه گزارش می‌کند.

استفاده از تخصص زندان‌ یان مانند پزشکان در صورتی که پروانه و مجوزهای قانونی آنان به لحاظ ارتکاب جرم لغو نشده باشد و نیز استفاده از مهارت حرفه­ای و شغلی زندان‌ یان در صورت نیاز مؤسسه و درخواست زندان‌ ی مجاز است و زندان‌ ی به ازای آن از امتیاز، نمره اعتباری و تسهیلات رفاهی و در صورت امکان از دستمزد بهره مند می‌شود. رعایت اصول ایمنی، حفاظتی و بهداشتی و بیمه حوادث در محیط کار زندان‌ یان الزامی است.

تبصره ـ به­کارگیری زندان‌ یان در امور نگهبانی، انتظامی و اداری مؤسسه یا دیگر دستگاه‌ها ممنوع است.

در اجرای ماده ۵ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، مقررات این فصل حسب مورد نسبت به محبوسان موضوع ماده ۳ قانون پیش ­ گفته که متقاضی کار هستند با قید اولویت نسبت به دیگر زندان‌ یان اجرا می‌شود.