مُهر و مُوُم تَرَکه و مواد قانونی آن

انحصار وراثت، مهر و موم ترکه، تحریر و تقسیم ترکه و به خصوص مالیات بر ارث از نگرانی‌های اصلی مردم است. برای کاسته شدن از این‎ ‎گونه مشکلات نیز صاحبان اموال می‌توانند قبل از فوت خود با تنظیم اسناد‎ ‎مناسب در زمینه اموال شان تعیین تکلیف کنند. در ادامه این مطلب در خصوص مهر و موم ماترک با گروه وکلای عدل جو همراه باشید.

وکیل برای انحصار وراثت

تَرَکه :

منظور از ترکه، دارایی مثبت می باشد. دارایی عبارت است از اموال عینی ، منفعت ، طلب و کلیه حقوق مالی. اما از این دارایی، فقط دارایی مثبت به ورثه می رسد و دیون متوفی به ارث نمی رسد، مگر این که مال از متوفی به جا مانده باشد و بتوان آن دیون را از آن اموال پرداخت کرد. و در واقع باید قبل از تقسیم ترکه نسبت به پرداخت دیون اقدام کرد. البته در صورتی که ورثه حاضر به پرداخت دیون طلبکاران باشند ، طلبکاران نمی توانند عین ترکه را مطالبه کنند.

مهر و موم ما ترک:

معمولا این عمل را برای محفوظ ماندن ما ترک از هر گونه دخل و تصرف توسط وارثین انجام می گیرد که توسط دادگاه انجام می شود.

اختیار شورای حل اختلاف در مهر و موم ترکه بدون درخواست ذی نفع در موارد ذیل اگر شورای حل اختلاف به وجود ترکه آگاهی پیدا کند می تواند به طور مستقیم و بدون درخواست در نفع نسبت به مهر و موم اقدام کند.

در موردی که شخصی در منزل استیجاری و یا هتل و مهمانسرا و مانند آن فوت شده و کسی برای نگهداری و نگهداشت اموال و دارایی او حاضر نباشد( در این صورت ، مالک خانه و یا صاحی مهمانخانه و مانند آن ها موظفند این موضوع را اطلاع دهند در غیر اینصورت مسئول هرگونه خسارتی خواهند بود که از عدم اطلاع یا تأخیر آن حاصل می شود)

چنانچه اموال متعلق به دولت یا عمومی به متوفی محول شده باشد، مهر و موم فقط نسبت به این اموال به عمل می آید مگر اینکه اشخاص ذیصلاح  تقاضای مهر و موم نسبت به بقیه اموال را بنمایند. در صورتی که موجبی برای تغییر مکان آنها نباشد در همان مکان که متوفی گذارده نسبت به مهر و موم آن اقدام خواهد شد.

آغاز بررسی درخواست و صدور جلسه مهر و موم ترکه در شورای حل اختلاف

چنانچه که طرح درخواست از جانب ذی نفع یا ورثه انجام گرفته باشد  و پرونده کامل باشد اعضای شورای حل اختلاف جلسه تشکیل می دهند  و با مشاهده اوراق پرونده، اگر توضیحی از متقاضی لازم باشد، وی را دعوت و توضیحات او را گوش داده و چنانچه نیاز به رسیدگی با حضور خواندگان نیز باشد وقت بسیار نزدیک تعیین و خواندگان نیز دعوت و تحقیقات مورد نظر انجام و سپس اتخاذ تصمیم می نمایند ، همان گونه که اشاره شد ممکن است درخواست مطروحه کامل و مدارک دلالت بر محق بودن متقاضی نماید که در مواقع نیازی به تحقیق از خواهان و طرفین نبوده و برای تشکیل پرونده قرار مهر و موم صادر می شود.

اجرای قرار مهر و موم

بعد از اینکه قرار بیان شده صادر گردید، دبیرخانه زمان بسیار نزدیک را برای انجام قرار مهر و موم معین می کند و به طرفین خبر داده می شود، آن عضو از شورا که اجرای قرار به او سپرده شده است در زمان تعیین شده اقدام به مهر و موم می نماید. شایان ذکر است طبق ماده ۱۷۰ قانون امور حسبی چنانچه نیاز به اقدام فوری در مهر و موم برای حفظ ترکه قبل از حضور عضو شورا باشد اقدام لازم توسط داستان و مامور انتظامی صورت می پذیرد و صورتجلسه آن به شورا ارسال خواهد شد.

همان طور که گفته شد زمان مهر و موم فقط به اشخاصی که سودبر (ذی نفع) هستند اطلاع رسانی می شود ولیک در هر صورت این موضوع نباید باعث به عقب افتادن زمان مهر و موم شود .

لذا اگر اطلاع دادن زمان مهروموم به اشخاص ذی نفع در ترکه موجب به عقب افتادن در عمل به آن شود و در نتیجه آن احتمال نابودن شدن و تباهی اموال را در پی دارد شورا بدون اطلاع به آنان اقدام مهر و موم ترکه می نماید.

منظور از مهر و موم ترکه چیست؟

مهر و موم ترکه به اقدامی گفته می شود که مراجع قضایی جهت جلوگیری از هر گونه دخل و تصرف وراث در ترکه انجام می دهند و در واقع با این کار از ترکه محافظت و نگهداری می نمایند.

هر یک از ورثه و نمایندگان آن ها و موصی له ، طلبکاران متوفی می توانند در خواست مهر و موم ترکه دهند و همین افراد نیز می توانند درخواست رفع مهر و موم دهند.

درخواست رفع مهر و موم ترکه به دو شکل امکان پذیر است.

1. بدون تنظیم ریز ترکه

2. با تنظیم ریز ترکه

گاهی اوقات ممکن است افرادی غیر از افراد نام برده شده در بالا جهت رفع مهر و موم در خواست نمایند که در این شرایط شورای حل اختلاف موظف است که ریز کلیه اموال مهر و موم شده را مشخص نماید و کلیه اموال منقول و غیر منقول با ارزش هر یک را تعیین کند.

پس از رفع مهر و موم ترکه شورا موظف است که به منظور نگهداری و اداره نمودن ترکه فردی از وراث را تعیین کند که مانع از حیف و میل شدن ترکه گردد و حق سایر وارثین دفاع کند.

مهر و موم ترکه به چه صورتی انجام می شود؟

بستن درب خانه و یا صندوق و پاکت ها با استفاده از لاک و موم گداخته

درج مهر بر لاک و موم به صورت رسمی

لازم به ذکر است که بدانید مهر و موم ترکه ممکن است به درخواست وراث و یا با صلاح دید دادگاه صالح انجام گیرد که بر اساس ماده ۱۶۷ و ۱۶۸ قانون می باشد.

هدف از مهر و موم ترکه

مهروموم ترکه به منظور جلوگیری از تصرف وراث و یا اشخاص ثالث دیگر در ترکه انجام می شود تا ترکه متوفی در اثر استفاده و تصرف وراث و اشخاص دیگر در طول و یا حین رسیدگی تلف نشود

مدارک لازم جهت مهر و موم ترکه ؟

اما این افراد باید مدارک لازم جهت مهروموم ترکه را داشته باشند این مدارک عبارتند از :

ارائه دهنده مدرکی که نشان دهنده رابطه نسبی بین شما و متوفی باشد.

اگر طلبکار متوفی هستید شما هم جزوه افرادی هستید که می توانید درخواست دهید اما قبل از آن باید مدرکی که اثبات کننده طلب شما باشد را جکع آوری کرده و به همراه دادخواست مهر و موم ترکه ارسال کنید. منظور چک یا سفته یا هر سند عادی است که نشان دهنده بدهکاری متوفی به شما باشد.

کارت ملی و شناسنامه و مدرکی که اثبات کننده فوت باشد.

اگر متوفی وصیت مالی برای  کسی انجام داده او می تواند با ارائه وصیت نامه و اثبات وصیت انجام شده و مدارک شناسایی خود نمونه دادخواست مهروموم ترکه را پرکرده و از ااین طریق به اموال وصیت شده به نفع خود دست پیدا کند.

مرجع صالح رسیدگی به مهر و موم ترکه؟

برطبق ماده ۸ قانون شورای حل اختلاف، رسیدگی به درخواست حسبی مهر و موم ترکه با مرجع شورای حل اختلاف می باشد.  برطبق ماده ۱۶۳ قانون امور حیبی،دادگاهی صالح به رسیدگی می باشد که در نزدیکی آخرین محل اقامت متوفی باشد و اگر متوفی در ایران اقامتگاه نداشته با دادگاهی است که آخرین محل سکنای متوفی در حوزه آن دادگاه بوده است.

بر اساس ماده ۱۶۴ قانون امور حسبی در صورتیکه متوفی در ایران سکونت نداشته باشد، دادگاهی که ترکه در آنجا واقع شده است و اگر متعدد باشد دادگاهی که ماترک غیرمنقول در آنجا واقع شده است و اگر ماترک غیرمنقول متعدد باشد، دادگاهی که قبلا اقدام کرده است، صالح است.

مرجع صالح رسیدگی به ترکه غیرمنقول

امور مربوط به ترکه و مهر و موم در صلاحیت شورای حل اختلاق محل آخرین اقامتگاه متوفی است. اگر متوفی در ایران اقامتگاه نداشته باشد، شورای حل اختلاف آخرین محل سکونت متوفی صالح است.

اگر متوفی در ایران محل سکونت هم نداشته باشد; توسط شورای حل اختلافی انجام می شود; که ترکه در حوزه آن واقع است. اگر ترکه در حوزه های مختلفی قرار داشته باشد; شورای حل اختلاف حوزه ای که مال غیرمنقول در آنجا واقع شده صالح برای انجام این امر است. اگر در بین ترکه چند مال غیرمنقول وجود داشته باشد، مهر و موم توسط شورای حل اختلافی انجام می شود که قبل از سایرین اقدام کرده است.

هزینه دادرسی مهر و موم ترکه

 برطبق ماده ۲۳ قانون شورای حل اختلاف تکلیف هزینه دعاوی در صلاحیت این شورا اینگونه می باشد که هزینه رسیدگی شورای حل اختلاف در کلیه مراحل در دعاوی کیفری و غیرمالی معادل هزینه دادرسی در محاکم دادگستری و در دعاوی مالی معادل پنجاه ‌درصد (۵۰%) آن است. رسیدگی به دعاوی مشمول ماده ۸ قانون شورای حل اختلاف بدون هزینه دادرسی است. باتوجه به اینکه درخواست مهر و موم ترکه غیرمالی می باشد بدون هزینه دادرسی است.

 ابلاغ زمان مهر و موم ترکه ؟

دادگاه صالح به درخواست ورثه یا نماینده آن‌ها یا طلبکار متوفی که دارای سند رسمی طلب یا حکم قطعی نسبت به آن باشد و وصی متوفی، فورا و با ابلاغ وقت مهر و موم ترکه به اشخاص ذی‌نفع، به مهر و موم ترکه اقدام می‌کند.

بر اساس ماده ۲۰۶ قانون امور حسبی، تحریر ترکه، تعیین مقدار ترکه و بدهی‌های متوفی است. این کار به طور معمول بدون مراجعه به دادگاه توسط وارثان و طلبکاران متوفی انجام می‌شود.اگر اختلافی در این میان باشد یا اینکه در میان وارثان شخص غایب یا محجوری باشد، از دادگاهی که آخرین اقامتگاه یا منزل متوفی در آن بوده است، درخواست تحریر ترکه می‌شود البته این درخواست از ورثه یا نماینده قانونی آن‌ها مانند وکیل و وصی برای اداره اموال متوفی پذیرفته می‌شود.

صورت مجلس

در هنگام مهرو موم باید صورت مجلسی تنظیم شود که دراین صورت مجلس مواردی ذکرمی شود از جمله این موارد عبارتند از

• نام و مشخصات مباشر مهر و موم

• نام و مشخصات و اظهارات اشخاص ذی نفع که در موقع مهر و موم ترکه وجود و حضور داشتند

• معین کردن مکانی که مهرو موم ترکه درآنجا انجام می شود که می تواند اتاق باشد و …

دراین صورت مجلس اقدام به وصف و توصیف اموال می شود.

تاریخ دقیق ماه و سال و ساعت و روزی که اقدام به مهرو موم ترکه شده ثبت می شود.

روند رسیدگی

باید دادخواستی را به عنوان مهروموم ترکه در دفاتر خدمات قضایی تنظیم نماید و دلایل و مدارک لازم از جمله گواهی انحصار وراثت و گواهی فوت متوفی و شناسنامه و کارت ملی جهت احراز هویت و … را تحویل دادگاه نمایند. سپس دادگاه باید بررسی های لازم را انجام داده و بعد از احراز هویت و صلاحیت افراد برای درخواست مهر و موم ترکه اقدام به صدورحکم مهر و موم ترکه نماید. سپس دادرس به حکم قاضی اقدام می نماید.

مهرو موم ترکه همراه با مهر رسمی می باشد. باید بیان داشت که مهر و موم ترکه ممکن است توسط دادگاه بخش و بدون درخواست وراث و افراد ذی حق انجام گیرد. این عمل در دو صورت انجام خواهد گرفت : اول زمانی که شخصی در خانه استیجاری یا مهمانخانه و امثال آن فوت شده باشد و کسی برای حفظ اموال او حاضر نشود و دوم در مورد ای است که اموال دولتی یا عمومی در نزد متوفی به امانت گذاشته شده باشد. در موارد مذکور دادگاه بخش بدون درخواست وراث و افراد ذی نفع اقدام می نماید.

تنظیم صورتجلسه رفع مهر و موم؟

‌طبق ماده ۲۰۱ قانون امور حسبی، برای رفع مهرو موم ترکه صورت مجلسی به شرح ذیل تنظیم میشود:

۱. تاریخ- ساعت- روز- ماه- سال با تمام حروف.

۲. نام و مشخصات درخواست‌کننده.

۳. حضور و اظهارات اشخاص ذینفع و نمایندگان آنها و اشخاصی که دادگاه بخش دعوت کرده است.

۴. مهر و موم صحیح و بی‌عیب بوده یا دست خورده با توصیف کامل از دست خوردگی.

۵. نام و سمت کسی که مهر و موم را بر می‌دارد.

۶. امضاء کسی که مهر و موم را برمی‌دارد و سایر حاضرین

عدم تنظیم صورت مجلس در رفع  مهر و موم ترکه؟

 برطبق ماده ۲۰۴ قانون امور حسبی در موارد زیر مهر و موم بدون تنظیم صورت ریز ترکه رفع میشود:

در صورتیکه درخواست‌کننده مهر و موم درخواست رفع مهر و موم را بدون تنظیم صورت ریز ترکه نماید و بین ورثه محجور یا غائب و علت‌دیگری برای مهر و موم یا تحریر ترکه نباشد.

در صورتیکه مهر و موم به درخواست بستانکار به عمل آمده و ورثه پرداخت طلب او را تعهد نمایند یا بستانکار با برداشتن مهر و موم بدون‌ تنظیم صورت ریز ترکه رضایت دهد و علت دیگری برای مهر و موم یا تحریر ترکه نباشد.

اگر علت مهر و موم قبل از برداشتن مهر و موم یا در جریان آن مرتفع شود.

اعتراض به مهر و موم ترکه؟

 برطبق ماده ۲۷ قانون شورای حل اختلاف، رایی که شورا در خصوص مهر و موم ترکه صادر می کند در مدت ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ قابل تجدید نظرخواهی است. مرجع تجدید نظر خواهی نیز دادگاه عمومی حقوقی حوزه ی شورای حل اختلاف است.

دادگاه به عنوان مرجع تجدیدنظر اگر رای صادره از شورا را مطابق قانون تشخیص دهد آن را تائید می کند. در صورتیکه رای شورا را قبول نکند، آن را نقض نموده و خود رای صادر می کند.

نکته: 

محجور و مهر و موم ترکه

 برطبق ماده ۱۹۹ قانون امور حسبی، در صورتیکه بین ورثه غائب یا محجور باشد رفع مهر و موم بعد از تعیین وکیل یا امین برای غائب و تعیین قیم برای محجور به عمل‌ می آید. دادرس دادگاه بخش می‌تواند برداشتن مهر و موم را خود انجام دهد یا به کارمند علی‌البدل رجوع نماید.

در موقع برداشتن مهر و موم صورت ریز آنچه از ترکه مهر و موم شده مطابق ترتیب مذکور در تحریر ترکه برداشته خواهد شد و اگر‌ تنظیم صورت ریز ترکه در یک جلسه تمام نشود در آخر هر جلسه آن قسمتی از ترکه که مهر و موم آن برداشته شده مجدداً مهر و موم می‌شود.

اگر در ضمن ترکه اشیاء یا نوشتجاتی متعلق به غیر باشد و صاحبان آنها استرداد آن را درخواست نمایند باید به کسی که حق گرفتن اشیاء‌ و نوشتجات را دارد رد شود و هر گاه صاحبان اشیاء و نوشتجات حاضر نباشند اشیاء و نوشتجات نامبرده حفظ می‌شود تا به صاحبان آنها رد شود.

مقررات مربوط به رفع مهر و موم ترکه در مواد ۱۹۴ تا ۲۰۵ قانون امور حسبی بیان شده است که به شرح ذیل می باشد:

ماده ۱۹۴ - کسانی که حق درخواست مهر و موم ترکه را دارند می‌توانند رفع مهر و موم را هم درخواست نمایند.

‌ماده ۱۹۵ - درخواست برداشتن مهر و موم از دادگاه بخشی می‌شود که برای رسیدگی به امور ترکه صالح است و هر گاه ترکه در حوزه دادگاه بخش‌دیگری باشد دادگاه بخش محل وجود ترکه به دستور دادگاه مذکور اقدام به رفع مهر و موم می‌نماید و صورتمجلس مربوط به این عمل را به دادگاهی که‌دستور برداشتن مهر و موم را داده است می‌فرستد.

‌ماده ۱۹۶ - دادگاه بخشی که مهر و موم را برمی‌دارد روز و ساعت برداشتن مهر و موم را معین و به عموم وراث و وصی و موصی‌لهم که معروف و‌محل اقامت آن‌ها در حوزه آن دادگاه بخش باشد ابلاغ می‌نماید.

‌ماده ۱۹۷ - نسبت به اشخاص ذینفع که محل اقامت آن‌ها خارج از حوزه دادگاه بخش باشد.ابلاغ وقت به آن‌ها لازم نیست و اگر وقت به اشخاص‌مذکور اطلاع داده نشود دادگاه به جای آن‌ها متصدی دفتر رسمی یا یک نفر از معتمدین محل را معین و او را دعوت می‌کند که با حضور او مهر و موم‌برداشته شود.

‌ماده ۱۹۸ - عدم حضور اشخاصی که وقت برداشتن مهر و موم به آن‌ها اطلاع داده شده مانع از برداشتن مهر و موم نخواهد بود.

‌ماده ۱۹۹ - در صورتی که بین ورثه غائب یا محجور باشد رفع مهر و موم بعد از تعیین وکیل یا امین برای غائب و تعیین قیم برای محجور به عمل‌خواهد آمد.

‌ماده ۲۰۰ - دادرس دادگاه بخش می‌تواند برداشتن مهر و موم را خود انجام دهد یا به کارمند علی‌البدل رجوع نماید.

‌ماده ۲۰۱ - در موقع برداشتن مهر و موم صورتمجلسی مشتمل بر امور زیر تنظیم می‌شود:

۱ - تاریخ - ساعت - روز - ماه - سال با تمام حروف.

۲ - نام و مشخصات درخواست‌کننده.

۳ - حضور و اظهارات اشخاص ذینفع و نمایندگان آن‌ها و اشخاصی که دادگاه بخش دعوت کرده است.

۴ - مهر و موم صحیح و بی‌عیب بوده یا دست خورده با توصیف کامل از دست خوردگی.

۵ - نام و سمت کسی که مهر و موم را بر می‌دارد.

۶ - امضاء کسی که مهر و موم را برمی‌دارد و سایر حاضرین.

‌ماده ۲۰۲ - در موقع برداشتن مهر و موم صورت ریز آنچه از ترکه مهر و موم شده مطابق ترتیب مذکور در تحریر ترکه برداشته خواهد شد و اگر‌تنظیم صورت ریز ترکه در یک جلسه تمام نشود در آخر هر جلسه آن قسمتی از ترکه که مهر و موم آن برداشته شده مجدداً مهر و موم می‌شود.

‌ماده ۲۰۳ - اگر در ضمن ترکه اشیاء یا نوشتجاتی متعلق به غیر باشد و صاحبان آن‌ها استرداد آن را درخواست نمایند باید به کسی که حق گرفتن اشیاء‌و نوشتجات را دارد رد شود و هر گاه صاحبان اشیاء و نوشتجات حاضر نباشند اشیاء و نوشتجات نامبرده حفظ‌ می‌شود تا به صاحبان آن‌ها رد شود.

‌ماده ۲۰۴ - در موارد زیر مهر و موم بدون تنظیم صورت ریز ترکه برداشته می‌شود:

۱ - در صورتی که درخواست‌کننده مهر و موم درخواست رفع مهر و موم را بدون تنظیم صورت ریز ترکه نماید و بین ورثه محجور یا غائب و علت‌دیگری برای مهر و موم یا تحریر ترکه نباشد.

۲ - در صورتی که مهر و موم به درخواست بستانکار به عمل آمده و ورثه پرداخت طلب او را تعهد نمایند یا بستانکار با برداشتن مهر و موم بدون‌تنظیم صورت ریز ترکه رضایت دهد و علت دیگری برای مهر و موم یا تحریر ترکه نباشد.

۳ - اگر علت مهر و موم قبل از برداشتن مهر و موم یا در جریان آن مرتفع شود.

‌ماده ۲۰۵ - هر گاه بین ورثه غائب یا محجور باشد و همچنین در صورتی که وارث متوفی معلوم نباشد در موقع برداشتن مهر و موم ترکه باید تحریر‌شود.

از جمله اینکه افرادی که حق درخواست مهروموم را دارند، حق درخواست رفع آن را نیز دارند؛ درخواست رفع مهروموم نیز از دادگاهی می‌شود که صالح به رسیدگی به امور ترکه است.