نکات مهم برای انحصار وراثت

در فرآیند انحصار وراثت مثل بقیه موارد حقوقی، نکات، موارد و ریزه کاری‌‌های کلیدی وجود دارد که در این مقاله به آنها می پردازیم. با ما همراه باشید.

1. گرفتن گواهی انحصار وراثت مدت ندارد به عبارت دیگر هر زمان می توان برای آن اقدام کرد. نکته مهم این است که اگر شخص فوت شده بعد از فروردین ۹۵ فوت شده باشد حتی برای تأخیر در پرداخت مالیات بر ارث و اظهارنامه مالیاتی هم جریمه در کار نخواهد بود.

2. در خصوص دریافت مجدد گواهی انحصار وراثت هم به کرات سؤال می شود به صورت خلاصه اینکه هر وقت بخواهید می تواند به شعبه شورای صادر کننده رأی مراجعه کنید و درخواست کپی برابر اصل کنید و محدودیتی نیست. ولی اگر سابقاً انحصار ورثه ای شده باشد که گم شده باشد که را اصلاً نمی دانیم کجا بوده دیگر چاره ای نیست به جز درخواست مجدد گواهی انحصار وراثت.

3. سخن از انحصار وراثت محدود و نامحدود پیش آمد تفاوت. اولاً در این است گواهی انحصار وراثت محدود نیازی به انتشار آگهی در روزنامه کثیرالانتشار ندارد و ثانیاً در مواردی که متوفی مالی نداشته (کمتر از ۵۰ میلیون تومان) باشد گواهی انحصار وراثت محدود مفید فایده است.

4. نبودن یکی از ورثه در ایران یا همکاری نکردن یکی از ورثه، ناپدید بودن او و … هیچکدام مانعی برای اخذ گواهی نیست و به سهولت هر کدام از ورثه چه تنهایی یا توسط وکیل دادگستری می تواند دادخواست و درخواست انحصار وراثت کند.

5. ممکن است سؤال کسی باشد که شورای حل اختلاف چگونه آخرین اقامتگاه متوفی را شناسایی می کند و خود را صالح رسیدگی میداند. جواب این است که معمولاً به اظهار درخواست کننده و نشانی اعلام شده از متوفی در برگ شهادت شهود (استشهادیه) نگاه می کنند.

6. یکی از معایب دیر تقسیم کردن ارث و در رودربایستی و یا اختلاف گیر کردن این است که یکی از وراث نیز فوت می کند و برای او هم بایستی انحصار وراثت کرده و گواهی اخذ شود تا بتوان اموال را تقسیم کرد. فرض کنید فردی در سال ۹۰ فوت کرده وراث حین الفوت او همسر، پدر و ۲ فرزند است. در سال ۹۲ پدر او فوت می کند و در سال ۹۸ همسرش. اگر فرزندان فرد مذکور انحصار وراثت نکرده و یا تقسیم مال نکرده باشند اکنون نیازمند اخذ گواهی حصر وراثت پدر و همسر متوفی مهم هستند تا بتوان ماترک او را تقسیم کرد.

7. اگر فرد ایرانی در خارج از کشور فوت شده باشد در ابتدا بایستی فوت او به تأیید سفارت یا کنسولگری ایران در کشور محل فوت برسد. پس از تأیید سفارت ایران در سیستم ثبت احوال ایران نیز فوت او ثبت می شود و می توان گواهی فوت را در ایران اخذ کرد.

8. در مورد طبقه دوم ارث یعنی خواهران و برادران دانستن این نکته ضروری است که اگر کسی فوت کند و ورثه طبقه اول نداشته باشد. در صورتی برادر یا خواهر پدری ارث می برد که برادر و خواهر (ابوینی) از یک پدر مادر و برادر و خواهر ( امی) مادری نداشته باشد. به زبان ساده تر بر طبق قانون و فقه برادر و خواهران ابوینی و امی بر برادران و خواهران ابی اولویت دارند. شاید علت را بپرسید و دلیل این تبعیض را بخواهید؟ نمی دانیم! تقسیم ارث بین مادری ها به صورت مساوی است ولی بین ابوینی ها یا ابی ها به نسبت پسر ۲ سهم و دختر۱ سهم است. علت آن را نمی دانیم!

9. خوانده در دادخواست انحصار وراثت وجود ندارد، تعبیر ما حقوقی ها از امور حسبی است و دعوی ترافعی نیست که خوانده داشته باشد.

10. نکته کاربردی که باید بدانیم این است که لزوماً یکی از ورثه نباید درخواست صدور گواهی حصر وراثت کند. قانون حصر وراثت چنین است که اگر شخصی نفعی در گواهی مذکور هم دارد می تواند با اثبات آن دادخواست حصر وراثت متوفی را به شورا تقدیم کند. مثلاً فرض کنید شما چکی از شخصی دارید که فوت شده است بدیهی است که بایستی بر علیه وراث اقامه دعوی کنید و وراث هم به هر دلیل انحصار وراثت نکرده اند و یا شما (طلبکار) به آن دسترسی ندارد. در اینجا صاحب و دارنده چک می تواند تقاضای صدور انصار وراثت متوفی صاحب چک را کند.

نکته مهم: با توجه به اینکه پدر و مادر متوفی نیز جزء طبقه اول هستند و ارث میبرند و ممکن است یکی از ایشان قبلاً  فوت کرده باشد. بهتر است مدرکی که دلالت بر فوت پدر یا مادر متوفی داشته باشد همراه داشته باشید. مثل شناسنامه ابطال شده، گواهی فوت یا گواهی انحصار وراثت در غیر اینصورت اگر احتمال زنده ماندن منطقی آنها باشد، توسط شورا در این خصوص نیز (فوت پدر یا مادر و یا هردو) استعلام به عمل می آید. در صورتی که خود متوفی متولد 1325 و پایین تر باشد نیاز به گواهی فوت پدر و مادر متوفی نیست چون فرض این است که پدر و مادر متوفی فوت کرده اند.

11. فرزندی که قبل از پدر یا مادر فوت کند ارث نخواهد برد فرض کنید پدری ۴ فرزند داشته باشد و یکی از فرزندان در سال ۹۸ و مادر در سال ۹۹ فوت کرده باشد وراث پدر فقط ۳ فرزند باقی مانده است و نه نوه یعنی فرزندان فوت شده ارثی نخواهد برد. در مثال دیگر فرض کنید پدر در سال ۹۸ فوت کرده و ۴ فرزند داشته و یکی از فرزندان در سال ۹۹ فوت می کند در این صورت نوه قدرالسهم پدر یا مادرش از پدربزرگ ارث می برد.

12. انحصار وراثت با تقسیم اموال کاملاً متفاوت است اگرچه در اصطلاحات عامیانه بعضی می گویند یا می پرسند که انحصار وراثت خانه مثلاً چگونه است. در واقع آنها سؤال در تقسیم اموال دارند. عنایت داشته باشید که در شورای حل اختلاف و در دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت، تقسیم اموال انجام نمی شود و اساساً لیست اموال هم در گواهی مذکور ذکر نمی شود. فقط میزان سهم هر یک از ورثه از ماترک (آنچه ارث رسیده) مشخص می شود.

13. مالیات بر ارث چقدر است و به چه چیزهای دیگری تعلق می گیرد؟ به طور خلاصه: الف) وراث طبقه اول کسانی که شهید اعلام می شوند مالیات بر ارث ندارند. ب) وسایل منزل متوفی هر چند گران قیمت و نفیس مالیات ندارد. ج) برای دریافت وجوه در بانک متوفی ۳% مالیات است. د) ۲% وسایل نقلیه موتوری مالیات است. هـ) برای اموال غیر منقول (املاک) حدود ۱۵% ماخذ ارزش های مالیاتی املاک – که بسیار کمتر از قیمت معاملاتی در مشاورین املاک و جامعه است – برای طبقه اول و حدود ۳۰% طبقه دوم و حدود ۶۰% طبقه سوم – یک مثال عمومی و کاربردی: وقتی شما آپارتمانی را بخواهید به صورت سند رسمی در دفتر اسناد رسمی انتقال دهید فروشنده بایستی مالیات نقل و انتقال پرداخت کند. این میزان مالیات را ۳ برابر کنید میزان مالیات بر ارث آن آپارتمان به دست می آید.

14. در عمل محدودیتی برای اعتراض و درخواست اصلاح رأی گواهی انحصار وراثت وجود ندارد و هر کس این (ذینفع) که مدعی است اشتباهی رخ داده می تواند اعتراض و درخواست اصلاح کند.

15. رویه همه شوراهای حل اختلاف در صدور گواهی پیش گفته این است که اگر وراث، طبقه دوم ارث باشند. در این خصوص از اداره ثبت احوال محل استعلام به عمل می آید تا محرز گردد که کسی از طبقه اول باقی نمانده است. همچنین در طبقه اول نیز اگر مدارک همه وراث (شناسنامه ها) کامل نباشد، رویه غالب شوراها چنین است که از اداره ثبت احوال استعلام می کنند.

16. همانطور که می دانید هر شخصی می تواند، یک سوم اموال خود را به نفع هر شخص یا اشخاصی وصیت کند. بنابراین اگر متوفی وصیت نامه رسمی دارد – وصیتی که در دفتر اسناد رسمی تنظیم شده است – بهتر است به شورای حل اختلاف در هنگام صدور گواهی حصر وراثت اعلام شود تا در آن منعکس شود. اما اگر وصیت متوفی بر طبق سند غیر رسمی و عادی است باید پس از صدور گواهی انحصار وراثت از دادگاه تنفیذ آن را درخواست کرد. البته اگر بین وراث بر سر آن اختلاف است.

17. بر طبق قانون جدید مالیات های مستقیم دیگر لازم نیست که همه ورثه اظهارنامه مالیاتی بدهند و کل مالیات بر ارث پرداخت شود. فرض کنید که بعضی از ورثه همکاری نمی کنند یا مالیات نمی دهند یا خارج از کشور هستند و امثالهم. در حال حاضر هر کدام از ورثه می تواند به قدرالسهم خودش مالیات پرداخت کند و بدیهی است، همان میزان سهم خود هم حق تصرف حقوقی و احیاناً فروش آن را دارد.

18. یکی دیگر از تشریفات صدور گواهی انحصار وراثت نامحدود انتشار آگهی در روزنامه کثیرالانتشار است. دانستن چند نکته ضروری است. الف) کلیه پروسه نشر آگهی توسط خود شورای حل اختلاف انجام می شود. ب) دانستن اینکه در کدام روزنامه چاپ شده و نسخه ای از آن را داشته باشید. نه اهمیت دارد و نه مزیتی. ج) شورای حل اختلاف به جهت نشر آگهی انحصار وراثت مبلغ و هزینه ای دریافت نمی کند.

19. یکی از تشریفات گرفتن گواهی انحصار وراثت شهادت شهود است. از شرایط استشهادیه این است که ۳ نفر بایستی به دفتر اسناد رسمی مراجعه کنند و فرم مربوطه که در آن اسم و مشخصات متوفی و تاریخ فوت ایشان و مشخصات ورثه است را امضاء کنند و سر دفتر اسناد رسمی گواهی امضاء کند. هزینه گواهی امضاء و استشهادیه برای هر شاهد در سال 1400 شصت هزار تومان است.

20. ورثه کسی است که زنده باشد. اگرچه که به صورت حمل و در شکم مادر باشد بنابراین اگر فرزندی قبل از والدین فوت کرده باشد نه او نه فرزندانش ارث نمی برند.