اثبات یا رد نسب

دعوای اثبات نسب یا رد نسب :

گاهی دعوا مربوط به اثبات نسب است و گاهی مربوط به نفی نسب که اصطلاحا به آن نفی ولد می گویند.در دعوای اثبات نسب کسی ادعا دارد که فلان شخص مادر اوست یا فلان شخص پدر اوست.یا اینکه دیگری برادر یا خواهر است.

در ارتباط با اثبات نسب دو فرض متصور می باشد:

فرض اول) اثبات نسب در زمان زوجیت

بموجب اماره قانونی یعنی اوضاع و احوالی که بموجب قانون دلیل بر امری شناخته شود، در زمان زوجیت، طفل متولد شده متعلق به شوهر می باشد مشروط بر اینکه از زمان ازدواج تا تاریخ تولد طفل، کمتر از شش ماه و بیشتر از ده ماه نگذشته باشد بنابراین در این شرایط نسب پدر و مادری هر دو صحیح خواهد بود.

فرض دوم) اثبات نسب بعد از انحلال نکاح

مطابق با قانون هر طفلی که بعد از جدایی پدر و مادر بدنیا بیاید ملحق به شوهر می باشد البته مشروط بر اینکه مادر هنوز ازدواج نکرده باشد.اما در صورتی که مادر بعد از جدایی، مجدد ازدواج کرده باشد و بعد ازدواج مجدد او طفل بدنیا آمده باشد، در اینصورت اگر از تاریخ جدایی اول ده ماه نگذشته و نکاح دوم به شش ماه رسیده باشد، در این شرایط مطابق با موازین قانونی طفل متعلق به شوهر دوم می باشد مگر اینکه دلیلی ثابت شود که خلاف این را ثابت نماید.اگر شرایط به گونه ای باشد که الحاق طفل به هر دو شوهر ممکن باشد، با تشخیص پزشکی قانونی این مساله روشن می شود.

ماده ١١۶٠ قانون مدنی عنوان نموده است:

“در صورتی که عقد نکاح پس از نزدیکی منحل شود و زن مجددا شوهر کند و طفلی که از او متولد گردد طفل به شوهری ملحق ‌میشود که مطابق مواد قبل الحاق او به آن شوهر ممکن است در صورتی که مطابق مواد قبل الحاق طفل به هر دو شوهر ممکن باشد طفل ملحق به شوهر دوم است مگر آنکه امارات قطعیه بر خلاف آن دلالت کند.“

نسب غیر قانونی و نامشروع :

این نسب همان انعقاد نطفه و تولد کسی است که نه از رابطه نکاح بوده و نه ناشی از اشتباه بوده بلکه ناشی از زنا و رابطه نامشروع بوده است.

در این باره طبق قانون زانیه یعنی کسی که از رابطه زنا متولد شده ملحق به زانی یا زنا کننده نمی شود اما باید این را تفسیر مضیق کنیم و تنها آن را مخصوص ارث در نظر بگیریم به این معنا که مرد موظف است برای چنین فرزندی شناسنامه بگیرد و تمام وظایف خود را انجام دهد اما تنها آن فرد متولد شده از مرد ارث نخواهد برد.

اثبات نسب چیست؟

از نظر لغوی نسب به معنای خویشاوندی و نژاد است اما از منظر حقوقی، نسب عبارت است از احراز رابطه خویشاوندی میان دو نفر که از نسل یکدیگر باشند. مانند رابطه پدر فرزندی یا رابطه خواهر برادری.

ناگفته نماند که گاهی نسب ناشی از رابطه مشروع و قانونی است که به آن “نسب مشروع” گفته میشود اما گاهی ناشی از تلقیح مصنوعی و یا ناشی از رابطه شبهه ناک است.

جهت اثبات نسب مشروع ابتدا باید رابطه زوجیت میان پدر و مادر ادعایی، اثبات گردد؛ زیرا در حقوق ایران به تبعیت از حقوق اسلام، وجود رابطه زوجیت هنگام انعقاد نطفه شرط «نسب مشروع» تلقی می‌گردد.

همچنین باید شخص اثبات نماید که رابطه نسبی میان او و پدر و مادر ادعایی وجود دارد. در اثبات نسب مادری باید ثابت شود؛ اولاً: زنی که به‌عنوان مادر طفل معرفی شده، فرزندی به دنیا آورده.

ثانیاً: این فرزند همان طفل است که اثبات نسب او مورد نظر است. در مورد نسب مادر، اثبات رابطه نسبی آسان‌تر صورت می‌گیرد؛ زیرا تولد فرزند از مادر امری خارجی و مشهود است؛ اما در مورد نسب پدر، مسئله قدری مشکل می‌گردد؛ زیرا انتساب فرزند به پدر امری مشهود نیست و راه رایج اثبات رابطه نسبی با پدر اماره فراش است و امروزه با پیشرفت علوم ژنتیک، اثبات نسب پدر قدری آسان‌تر شده است.

اثبات نسب پدری :

برخلاف نسب مادری که بر مبنای امور محسوس و آشکار قابل اثبات است، نسب پدری را به دشواری می‌توان احراز کرد، زیرا مدعی نسب باید ثابت کند که محصول نزدیکی مادرش و شوهر او است و در این راه هیچ سند و شاهدی به کار نمی‌آید. بنابراین لزوماً در این مورد قانونگذار باید دخالت کند و به کمک اماره «نشانه» قانونی راهی برای این مشکل خانوادگی بیندیشد. در حقوق اسلام با کمک گرفتن از «اماره فراش» این موضوع قابل حل است. بنابر این قاعده، کودک متولد در زمان زوجیت از آن شوهر است و جز از راه لعان (اتهام زن به زنا یا نفی ولد) نمی‌توان خلاف آن را ثابت کرد.

در قانون مدنی قاعده فراش در زمره امارات قانون «نشانه‌های قانونی» است. به غیر از قاعده فراش برای اثبات نسب پدری اقرار هم در زمره دلایلی است که به طور معمول در دعاوی اثبات نسب مورد استناد قرار می‌گیرد. در این خصوص ماده 1161 قانون مدنی مقرر می‌دارد: «اعلام ولادت طفل از طرف پدر اقرار به نسب است و از چنین پدری دعوی نفی ولد پذیرفته نمی‌شود.»

 اثبات نسب مادری :

سند ولادت «شناسنامه»: شناسنامه متداول‌ترین دلیلی است که برای اثبات نسب به دادگاه ارایه می‌شود، اما آنچه به این سند رسمیت می‌بخشد، گواهی مأمور رسمی است و اگر ادعا شود که ولادت طفل به‌گونه‌ای که در شناسنامه آمده است، به مأمور ثبت احوال اعلام نشده یا او اعلام اشخاص را تحریف کرده است، برای اثبات چنین ادعایی باید ادعای جعل مطرح شود و بار اثبات چنین ادعایی مسلماً بر عهده مدعی خواهد بود.

شهادت و امارات: بر طبق قواعد عمومی، شهادت می‌تواند تمام ارکان نسب را اثبات کند و تشخیص صحت چنین شهادتی بر عهده دادگاه است و دادرس اجباری به تأیید مفاد گواهی ندارد. در مورد امارات هم در این خصوص می‌توان به دو اماره اشاره کرد، نظر کارشناس در مورد تجزیه خون و زندگی مدعی نسب با خانواده‌ای که خود را منسوب بدان می‌داند و ارایه او به عنوان فرزند خانواده، هرچند که تصریح بدان نشود.

نفی ولد چیست؟

نکته ای دیگر که در مقابل این قرار دارد نفی ولد است در نفی ولد پدری که طفل متولد شده، منسوب به اوست ادعا می کند این بچه از آن من نیست‌

هرحال در دعوای اثبات نسب ادله اثبات نسب  به ترتیب عبارت اند از:

1) اماره فراش

 مطابق با قانون مدنی مواد 1158 و 1159، طفلی که از زنی که شوهر دارد متولد می شود، مطابق با این اماره به شوهر ملحق می شود.استفاده از اماره فراش شرایطی دارد از جمله آنکه:

الف - بین زوج و زوجه نزدیکی واقع شده باشد.

ب - از تاریخ نزدیکی کمتر از شش ماه و بیشتر از ده ماه نگذشته باشد.

ج - اماره فراش به وسیله ادله دیگر نفی نشده باشد.

در صورتی که تولد طفل بعد از طلاق باشد، مادر طفل شوهر نکرده باشد، در این صورت و در حالیکه امکان الحاق طفل هم به شوهر سابق وجود دارد و هم به شوهر فعلی، طفل ملحق به شوهر فعلی خواهد بود.

2) شهادت شهود

همانند سایر دعاوی، دعوای اثبات یا نفی نسب به وسیله شهادت شهود قابل اثبات است.

3) امارات قضایی

با پیشرفت علوم تجربی، امکان بررسی الحاق طفل به والد به آسانی امکان پذیر است، البته الحاق طفل طبیعی (نامشروع) به والد از منظر علوم تجربی نمی تواند مبنای دعوای اثبات نسب قرار بگیرد، چراکه تنها نسب مشروع از دیدگاه قانون ایران پذیرفته شده است.

روند رسیدگی به پرونده های نسب :

روند رسیدگی در خصوص دعوای نفی نسب و اثبات نسب بدین ترتیب بوده که دادخواست باید در صورتی که فرزند زیر سن قانونی است به طرفیت دادستان به عنوان نماینده طفل و مادر کودک طرح گردد دادگاه با بررسی مدارک و شواهد در صورت نیاز به بررسی کارشناسی موضوع را به پزشکی قانونی واگذار می‌نماید در پزشکی قانونی طی آزمایش ژنتیک مشخص می شود .

طفل متولد شده در دوران زوجیت متعلق به شوهر می باشد و یا خیر نتیجه آزمایش مطابق نظریه کارشناسی ظرف مهلت قانونی قابل اعتراض میباشد لازم به ذکر است نظریه کارشناس و یا پزشکی قانونی برای دادگاه قطعی و الزام آور نبوده و دادگاه می‌تواند به آنچه اقناع وجدانی خود می باشد رای صادر نماید .

هرچند رای صادره بر خلاف نظریه کارشناسی و نظریه پزشکی قانونی باشد . با توجه به مطالب قبلی که بیان شده رویه واحدی در این قبیل دعاوی وجود نداشته و مراجع قضایی با توجه به شرایط موجود و استناد به هریک از دو نظر بیان شده اتخاذ تصمیم می نمایند . البته به نظر می رسد مصلحت طفل و یا مصلحت جامعه و یا حفظ اسناد رسمی و جلوگیری در ابطال آن نمی‌تواند دلیل موجهی در عدم کشف حقیقت به شمار آید و فارغ از حق مرد در رد فرزند منتسب شده به خود ، می‌بایست حق کودک را نیز در نظر گرفت چرا که کودک باید بداند پدر واقعی خود کیست هرچند ولادت وی ناشی از عمل حرام بوده و یا ولد به شبه تلقی شود 

زمانی که نسب مشروع و قانونی طفل مورد اختلاف طرفین باشد، دعوای اثبات نسب مطرح می‌گردد که ارکان آن عبارتند از: وجود یک رابطه نسبی، مشروع بودن رابطه نسبی و  وجود ادله اثباتی برای دعوای نسب.

مرجع تجدیدنظر آرای صادره مربوط به اصل نکاح، طلاق، نسب و حجر

پرسش: مرجع تجدیدنظرخواهی از آرای بدوی در خصوص احکام مربوط به اصل نکاح، طلاق، نسب، حجر و وقف  کدام مرجع است؟

وفق بند (ب) ماده ۳۳۱ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی، احکام راجع به دعاوی غیرمالی، قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه‌های تجدیدنظر استان می‌باشند و از طرفی قانون‌گذار هم در خصوص دعاوی مربوطه به اصل طلاق، نکاح و … دقیقاً مرجع تجدیدنظرخواهی را بیان نکرده، لکن چون دعاوی مذکور از جمله دعاوی غیرمالی می‌باشند، مستفاد از مواد ۳۳۱ و ۳۶۷ قانون مذکور، مرجع تجدیدنظرخواهی از آن احکام، دادگاه‌های تجدیدنظر استان است و آرای موصوف قابل فرجام‌خواهی (وفق ماده ۳۶۸) در دیوان‌عالی کشور هستند.

استشهادیه اثبات نسب چیست؟

هر شخص برای اثبات ادعای خود باید مدارک و شواهدی را به دادگاه ارائه کند. یکی از اصلی‌ترین این مدارک، شهادت شهود است که یعنی تعدادی از این واقعیت موضوع باخبرند و در دادگاه شهادت می‌دهند. استشهادیه فرمی است که شهادت به طور کتبی بر روی آن درج می‌شود. استشهادیه برای هر اثبات دعوایی استفاده می‌شود که از جمله استشهادیه اثبات نسب است.