تمکین

بعد از اینکه عقد نکاح بطور صحیح واقع شود، هر یک از زوجین (زن و مرد) در مقابل یکدیگر به انجام وظایف مشخصی متعهد می گردند، تمکین در واقع به معنای انجام وظایف زناشویی توسط زوجه (زن) می باشد.

تمکین به چه معناست؟ 

بطور مثال مطابق با قانون مدنی و قانون حمایت خانواده، از جمله وظایف زن این است که در منزلی سکونت داشته باشد که شوهر او انتخاب نموده است به شرط آنکه منزل، متناسب با شئونات زن انتخاب شده باشد. بنابراین سکونت زن در منزلی که شوهر او انتخاب می نماید یکی از موارد تمکین زن محسوب می شود.

در این ارتباط ماده ١١١۴ قانون مدنی مقرر میدارد:

“زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد.”

انواع تمکین

تمکین به دو صورت می باشد:

تمکین خاص

تمکین عام

تمکین خاص چیست؟

تمکین خاص یعنی برقراری رابطه خاص جنسی و زناشویی میان زوجین. در واقع تمکین خاص بمعنای اطاعت پذیری زن در مسائل جنسی و رابطه جنسی معقول با همسر خود می باشد.

تمکین عام چیست؟

تمکین عام بمعنای اطاعت کلی زن از شوهر در انجام امور زندگی مشترک می باشد.

ناشزه به چه معناست؟

به زنی که از انجام وظایف زناشویی در مقابل شوهر خود خودداری نماید، ناشزه می گویند. مطابق با قانون مدنی، به زن ناشزه نفقه تعلق نمی گیرد. ماده ١١٠٨ قانون مدنی مقرر میدارد:

“هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.”

عدم تمکین و ازدواج مجدد

اگر مرد اثبات کند که زن تمکین نمی کند و برای مثال در منزل مشترک حضور نمی ابد با اثبات عدم تمکین می تواند مجوز ازدواج مجدد خود را بگیرد.زیرا یکی از مواردی که قانون گذار اجازه ازدواج مجدد را می دهد عدم تمکین زن از مرد است.

الزام به تمکین به چه صورت می باشد؟

در صورتی که زوجه (زن) بنا به هر علتی از شوهر خود تمکین (عام یا خاص) ننماید، در اینصورت مرد میتواند دادخواست الزام زن به تمکین را از طریق مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی ثبت نماید. بعد از ثبت دادخواست، پرونده از طریق دفتر خدمات قضایی به دادگاه خانواده محل اقامت زوجه ارسال می گردد. توصیه میگردد قبل از ثبت دادخواست الزام به تمکین، اظهارنامه ای با موضوع تمکین زوجه و بازگشت او به منزل، ارسال گردد.

بعد از ارجاع پرونده به دادگاه خانواده، پرونده به یکی از شعب ارسال می شود و بعد از آن وقت رسیدگی تعیین می شود و به طرفین ابلاغ می گردد. در جلسه رسیدگی، شوهر موظف است که ثابت نماید منزل و اسباب و اثاثیه ای متناسب با شئونات زن تهیه نموده است. در این مرحله کارشناس رسمی دادگستری توسط قاضی دادگاه تعیین می شود تا شرایط موجود را بررسی نماید و نظر خود را اعلام کند. در صورتی که ادعای مرد ثابت شود و حکم بر الزام زن به تمکین صادر گردد، پس از قطعیت رای مرد میتواند از دادگاه بدوی تقاضای صدور اجراییه را بنماید و با ارسال پرونده به اجرای احکام، حکم اجرا گردد.

نکته حائز اهمیت این است که به هیچ عنوان و تحت هیچ شرایطی نمیتوان با توسل به زور یا تهدید زن را به خانه شوهر برگرداند. در این شرایط زن، ناشزه است و مستحق نفقه نمی باشد.

استثنائات تمکین

۱- بیماری مقاربتی شوهر که در این حالت زن حق دارد از رابطه جنسی با او خودداری کند.

۲- بیماری و ناتوانی خود زن به حدی که قادر به انجام وظایفش نباشد.

۳- وقتی زن برای دوری کردن از اعمال حرام و در واقع اطاعت از خداوند تمکین نمی‌کند .مانند وقتی که زن در حال حیض و نفاس یا احرام باشد که در این شرایط نمی تواند رابطه جنسی انجام دهد.

۴- ترس وخوف بدنی ،مالی وشرافتی برای زن وجود داشته باشد.

۵- خودداری کردن از تمکین و اطاعت کردن تا زمان پرداخت مهریه توسط شوهر.

دادخواست تمکین زوجه

اصولا دادخواست تمکین از جانب مردان به دادگاه ارائه می شود که در آن ، الزام زن به تمکین مورد تقاضا قرار می گیرد . این دادخواست تمکین که در دادگاه مورد رسیدگی قرار می گیرد ، سبب می شود که دادگاه از زوجه نیز دعوت کند تا در دادگاه حاضر شده و دلایل عدم تمکین خود را بیان دارد تا دادگاه با توجه به آن ، بتواند رای صادر کند .

در صورتی که زن دلیل موجهی برای عدم تمکین نداشته باشد ، دادگاه رای الزام به تمکین صادر می کند و در غیر این صورت ، یعنی در شرایطی که زن به یکی از دلایل موجه عدم تمکین استناد نماید ، دادخواست عدم تمکین مرد ، رد خواهد شد .

همانطور که ملاحظه می شود ، پیگیری دادخواست تمکین برای هر دوی زن و شوهر لازم و ضروری است تا در جریان رسیدگی به دعوا قرار گیرند و رای صادر شده توسط دادگاه را نیز ملاحظه کنند . نحوه و روش پیگیری دادخواست تمکین که در حال حاضر از طریق سامانه ثنا  به صورت الکترونیکی از طریق سامانه خدمات الکترونیک قضایی امکان پذیر شده است که به منظور استفاده از این خدمات ، شخص متقاضی نخست باید در سامانه ثنا ثبت نام کرده باشد . پس از انجام ثبت نام اولیه در سامانه ثنا ، متقاضی باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی مراجعه کرده و احراز هویت شود که در نهایت ، رمز عبور به سامانه در اختیار وی قرار خواهد گرفت .

در مرحله بعد ، برای پیگیری دادخواست تمکین ، ابتدا باید به سامانه خدمات الکترونیک قضایی به نشانی adliran.ir مراجعه نموده و از قسمت سمت راست در بالای صفحه ، گزینه " اطلاع رسانی برای اشخاص " را انتخاب نموده واطلاعات کافی را بدست می آورد.

 درست است که نفقه فرع تمکین است ولی در رویه قضایی تا زمانی که رای تمکین قطعی صادر نشده  زوجه در دادخواست مطالبه نفقه موفق میشود برای تمکین تهیه مسکن و وسایل ضروری متعارف زندگی با شوهر است

مراحل دادرسی تمکین زوجه

دادگاه بعد از تشکیل اولین جلسه دادرسی به جهت احراز تمکین یا عدم تمکین زوجه به بررسی دلائل استنادی و بررسی اوضاع و احوال موجود می پردازد ودر صورت لزوم اقدام به صدور قرار تحقیق محلی می نماید و با تعیین وقت دیگری ضمن ابلاغ به طرفین جهت حضور،به خواهان تذکر میدهد تا وسیله اجرای قرار را فراهم کند.

دروقت مقرر چنانچه وسیله اجرای قرار مهیا نشود و بدون اجرای قرار نیز امکان انشای رای ممکن نباشد ، به استناد ماده 256 ق. آ. د .م ، قرارابطال داخواست صادر خواهد شدو الا با تهیه وسیله اجرای قرار وتعیین عضو مجری ،موضوع قرار صادره به طرفین و عضو مجری تفهیم و قرار صادره اجرا میشود.به محض وصول صورتجلسه اجرای قرار به نحو صحیح و دقیق ،دادگاه مبادرت به انشای رای مینماید.

«بنا به مراتب فوق رسیدگی به دعوی مزبور از حیث ادله اثباتی نیازمند یک تا دو جلسه رسیدگی است»

دفاع زن در دعوای تمکین :

مرد می تواند با اثبات این امر که وی منزل مشترکی را فراهم آورده ولی زن از حضور در منزل امتناع می کند می تواند از طریق دادگاه زن را الزام کند.

از طرفی زن می تواند به نداشتن امنیت و خشونت و کتک کاری مرد استناد کند و عذر عدم حضور خودش در منزل مشترک را موجه نشان دهد.

اثبات داشتن منزل توسط مرد :

مرد از قبل باید مدارکی را در جهت اثبات اینکه وی خانه ای را اجاره کرده یا مالک است که زن بتواند در آن حضور یابد آماده کند.زیرا اگر مرد خانه ای را آماده نکرده باشد الزام به تمکین زن و حضور در منزل معنا ندارد.

حق حبس زوجه ماده ۱۰۸۵ :

در موردی که مهریه زن عندالمطالبه است، و وی هنوز تمکین خاص نکرده تا زمان گرفتن مهریه، این عذر موجه خواهد بود و با توجه به این مورد دادگاه حق را به وی می دهد. اما اگر زن به اختیار خود تمکین خاص کرده باشد دیگر حق استناد به این قضیه را ندارد. و در صورت عدم اثبات موارد دیگر دادگاه حکم به تمکین وی می دهد.

بنابراین به بیان ساده تر حق حبس به این معناست که زن می تواند بعد از جاری شدن صیغه عقد نکاح در صورتی که مهریه او عند المطالبه ( حال ) باشد ، مهریه خود را مطالبه کرده و انجام وظایف زناشویی و تمکین خاص و عام را موکول به بعد از پرداخت کامل مهریه توسط شوهر نماید .

رأی وحدت رویه شماره 718 هیأت عمومی دیوان عالی کشور در خصوص حق حبس مهریه :

مستفاد از ماده 1085 قانون مدنی این است که زن در صورت حال بودن مهر می‌تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء مطلق وظایفی که شرعاً و قانوناً در برابر شوهر دارد امتناع نماید، بنابراین رأی شعبه پنجم دادگاه تجدیدنظر استان لرستان که با این نظر انطباق دارد به اکثریت آراء صحیح و قانونی تشخیص و تأیید می‌گردد. این رأی طبق ماده 270 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور و کلیه دادگاه‌ها لازم‌الاتباع است.