مبحث اول ـ مرخصی

در اجرای ماده ۵۲۰ قانون آیین دادرسی کیفری، محکوم در صورت رعایت ضوابط و مقررات مؤسسه کیفری، مشارکت در برنامه­های اصلاحی و تربیتی و کسب حداقل یکصد امتیاز از درجه اعتباری لازم، مطابق دستورالعمل موضوع تبصره ۵ ماده ۸۰ این آیین‌نامه، پس از اعلام شورای طبقه­بندی ماهانه حداکثر سه روز از مرخصی برخوردار ‌شود؛ معیارهای درجه اعتباری در خصوص مرخصی به شرح زیر است:

الف ـ امور انضباطی:

۱ـ رعایت مقررات و امور انضباطی زندان‌ ، هر ماه حداکثر بیست امتیاز؛

۲ـ همکاری در برقراری نظم و انضباط و پیش­گیری از تخلفات داخلی، هر ماه حداکثر بیست امتیاز؛

۳ـ همکاری در کشف مواد مخدر و روان­گردان و اشیای ممنوع، هر ماه حداکثر بیست امتیاز.

ب ـ فعالیت­های مذهبی و قرآنی:

۱ـ شرکت مستمر در نماز جماعت و دیگر مراسم مذهبی، هر ماه حداکثر سی امتیاز؛

۲ـ شرکت در برنامه‌های مربوط به تواشیح، تلاوت، روخوانی، ترجمه، درک مفاهیم، حفظ قرآن یا نهج‌البلاغه، اخلاق و عقاید، هر ماه حداکثر سی امتیاز و قبولی در آزمون این دوره‌ها هر دوره سی امتیاز و حفظ قرآن به ازاء هر جزء یکصد امتیاز؛

۳ـ انتخاب در جشنواره قرآنی شهرستان، استان یا کشور و یا کسب رتبه در آن، هر کدام یکصد امتیاز؛

۴ـ شرکت در دوره احکام سطوح یک و دو، هر ماه حداکثر ده امتیاز و قبولی در آزمون به ازای هر سطح سی امتیاز.

پ ـ فعالیت‌های فرهنگی، هنری و ورزشی:

۱ـ همکاری در انجام فعالیت‌های فرهنگی و هنری هر ماه حداکثر بیست امتیاز؛

۲ـ شرکت در هر دوره کتابخوانی و شعرخوانی، حداکثر بیست امتیاز؛

۳ـ شرکت در کلاس‌های فرهنگی، هنری و ورزشی، هر ماه حداکثر بیست امتیاز؛

۴ـ کسب رتبه در هر یک از جشنواره‌های فرهنگی، هنری یا مسابقات ورزشی اعم از شهرستان، استان یا کشور، سی امتیاز؛

۵ ـ شرکت در برنامه­ها و دوره­های تعزیه­خوانی و شاهنامه­خوانی، حداکثر بیست امتیاز.

ت ـ فعالیت­های علمی و تحصیلی:

۱ـ اشتغال به تحصیل در هر یک از مقاطع تحصیلی، هر ماه ده امتیاز؛

۲ـ قبولی در هر یک از مقاطع تحصیلی، یکصد امتیاز؛

۳ـ شرکت در هر یک از دوره‌های تربیت معلم، آموزشیاری یا مربیگری درون زندان‌ ، حداکثر بیست امتیاز؛

۴ـ اخذ گواهی در هر یک از دوره‌های تربیت معلم، آموزشیاری یا مربیگری، چهل امتیاز؛

۵ ـ تدریس در هر یک از امور آموزشی، فرهنگی و ورزشی، هر ماه سی امتیاز؛

۶ ـ پذیرش و ادامه تحصیل در دانشگاه با آزمون یکصد امتیاز و بدون آزمون، پنجاه امتیاز؛

۷ـ فراگیری زبان­های خارجی، به ازای قبولی در هر سطح پنجاه امتیاز.

ث ـ مهارت­های فنی، حرفه­ای و اجتماعی:

۱ـ شرکت در کلاس‌های فنی و حرفه‌ای، هر ماه حداکثر ده امتیاز؛

۲ـ اخذ گواهی فنی و حرفه‌ای، به ازای هر رشته پنجاه امتیاز؛

۳ـ اشتغال به کار در کارگاه‌ها و انجام امور خدماتی داخل زندان‌ ، هر ماه حداکثر چهل امتیاز؛

۴ـ شرکت در دوره­ مهارت‌های زندگی، به ازای هر مهارت پنج امتیاز و حداکثر پنجاه امتیاز و اخذ گواهی­های مربوط به ازای هر مهارت ده امتیاز و حداکثر یکصد امتیاز؛

۵ ـ شرکت در جلسات و کلاس­های مشاوره و روان­درمانی، هر ماه حداکثر بیست امتیاز.

ج ـ ترک اعتیاد:

۱ـ حضور در برنامه­ها و دوره­های ترک اعتیاد مانند دوره درمان نگهدارنده با ام.ام.تی و مصرف داروهای آن، به ازای هر ماه ده امتیاز و حداکثر یکصد امتیاز؛

۲ـ همکاری به عنوان آموزش ­ دهنده برنامه آموزش همسانان با تایید بهداری، هر ماه ده امتیاز و حداکثر یکصد امتیاز؛

۳ـ ترک کامل سیگار، یکصد امتیاز؛

۴ـ ترک کامل اعتیاد به مواد مخدر و روان­گردان با تایید بهداری زندان‌ ، یکصد امتیاز.

چ ـ همکاری در اجرای حکم:

۱ـ پرداخت جزای نقدی به ازای هر یک ‌درصد از کل مبلغ ده امتیاز؛

۲ـ اخذ رضایت شاکی حداکثر یکصد امتیاز؛

ح ـ دیگر اقدامات و فعالیت‌های پیش‌بینی نشده در این ماده به تشخیص شورای طبقه‌بندی، حداکثر پنجاه امتیاز.

تبصره۱ـ تحصیل امتیازات مذکور حسب مورد منوط به اخذ گواهی از سوی واحدهای مربوط و تایید رئیس مؤسسه کیفری است.

تبصره۲ـ محکومان مرد دارای شصت سال سن و بالاتر و زن دارای بیش از پنجاه و پنج سال سن، زنان سرپرست خانوار بر اساس گواهی مستند، مادران دارای فرزند کمتر از پانزده سال سن، زندان‌ یان دارای بیماری­های مسری خطرناک یا صعب­العلاج و ایثارگران و ناتوانان با کسب حداقل پنجاه امتیاز با رعایت دیگر شرایط از مرخصی موضوع این ماده بهره­مند می­شوند.

تبصره۳ـ معیارهای مندرج در این ماده در چارچوب تبصره ۵ ماده ۸۰ این آیین‌نامه قابل تکمیل و ارتقا است.

محکومانی که به موجب قانون مشمول مقررات تعلیق اجرای مجازات نمی‌شوند، پس از تحمل یک­سوم از میزان مجازات، در صورت کسب درجه اعتباری لازم، با رعایت شرایط مندرج در دستورالعمل تبصره ۵ ماده ۸۰ این آیین‌نامه و به تشخیص دادستان می‌توانند در هر چهار ماه حداکثر پنج روز از مرخصی برخوردار شوند.

در موارد بیماری حاد یا فوت همسر یا بستگان نسبی و سببی درجه یک از طبقه اول و یا ازدواج فرزندان‌ ، به تشخیص دادستان و بدون نیاز به کسب درجه اعتباری معین، زندان‌ ی می‌تواند حداکثر تا پنج روز از مرخصی استفاده کند. در صورت عجز از فراهم کردن تامین کیفری، اعزام محکوم به مرخصی تحت مراقبت ماموران، یک روز در ماه و به مدت ده ساعت بلامانع است. تعدد هر یک از وقایع فوق مانع از اعطای مجدد مرخصی موضوع این ماده نیست.

رئیس قوه قضاییه می­تواند به مناسبت­های ملی و مذهبی، حداکثر دو بار در سال به زندان‌ یان واجد شرایط مرخصی اعطا کند. سازمان حسب اقتضاء جهت اجرای این ماده، پیشنهادات لازم را به رئیس قوه قضاییه ارائه می­نماید.

در مواردی که محکوم­ دارای شاکی خصوصی است و به تشخیص دادستان یا قاضی اجرا، اعطای مرخصی ترمیمی می­تواند در جلب رضایت شاکی مؤثر باشد، زندان‌ ی می­تواند علاوه بر مرخصی مذکور در مواد ۱۹۴ و ۱۹۵ پس از سپردن تامین مناسب، در طول مدت حبس یک نوبت دیگر و حداکثر به مدت هفت روز از مرخصی استفاده کند. در صورتی که محکوم­ بتواند بخشی از خسارت شاکی را پرداخت یا رضایت او را جلب کند، این مرخصی فقط برای یک­ نوبت دیگر به مدت هفت روز تمدید می­شود.

تبصره ـ در خصوص محکومان حقوقی که صرفاً در اجرای ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی در حبس هستند، به ‌منظور فراهم شدن موجبات پرداخت محکومٌ‌به ، قاضی اجرا می‌تواند هر سه ‌ماه یک نوبت با اخذ تامین از محکوم‌، حداکثر به مدت ده روز به وی مرخصی اعطاء کند. در این صورت مراتب به اطلاع دادگاه صادرکننده حکم خواهد رسید. در صورت پرداخت قسمتی از محکومٌ­به در مدت مرخصی، مدت یادشده به تشخیص قاضی اجرا قابل تمدید است. همچنین برای حضور در جلسه­ دادگاه، به محکومانی که امکان استفاده از مرخصی را دارند، با اخذ تامین مرخصی اعطا می‌شود تا لزومی به اعزام و بدرقه آن‌ها که موجب اطاله دادرسی است، نباشد.

در اعطای مرخصی، فاصله محل سکونت زندان‌ ی تا محل تحمل کیفر وی به تناسب راه، مورد لحاظ قرار می‌گیرد.

چنانچه زندان‌ ی در طول دوره محکومیت و به شرط دارا بودن شرایط لازم برای اعطای مرخصی، از مرخصی مواد ۱۹۴و ۱۹۵ این آیین‌نامه بهره­مند نشده باشد، این مرخصی­ها ذخیره می‌شود و در طول دوران محکومیت قابل استفاده است. چنانچه با احتساب مرخصی­های ذخیره و مدت باقی­مانده از حبس، محکومیت خاتمه یافته تلقی شود، زندان‌ ی می­تواند با لحاظ درجه اعتباری مکتسبه و چنانچه به علت قانونی دیگری بازداشت نباشد، بدون تودیع تامین از مرخصی پایان حبس استفاده کند.

در مواردی که تعداد زندان‌ یان یک مؤسسه به حد غیر قابل قبول برسد (بیش از دو برابر ظرفیت اسمی) و همچنین در مواقع بحرانی و بروز حوادث غیر مترقبه یا شیوع بیماری­های خطرناک مسری و مانند آن، مراتب جهت اتخاذ تدابیر مقتضی تا رفع حالت ضرورت از سوی رئیس سازمان به رئیس قوه قضائیه اعلام می‌شود.

قاضی اجرا پس از اخذ نظر شورای طبقه‌بندی مبنی بر واجد شرایط بودن زندان‌ ی و با اخذ تامین مناسب، مرخصی اعطا می‌کند. در صورت تمدید مرخصی زندان‌ ی، مراتب با قید فوریت به مؤسسه منعکس می‌شود.

دادستان و قاضی اجرا می ­ توانند خود یا به پیشنهاد شورای طبقه‌بندی برای زندان‌ یانی که به مرخصی اعزام می‌شوند، تکالیفی از قبیل معرفی نوبه ­ ای به مراجع انتظامی و یا عدم حضور در برخی از اماکن مقرر دارند.

مدت مرخصی زندان‌ ی جزء مدت محکومیت وی محسوب می‌شود.

روزهای غیبت داخل در مدت محکومیت محاسبه نخواهد شد. در صورت صدور قرارمنع تعقیب یا حکم برائت راجع به اتهام غیبت از مرخصی، ایام غیبت، جزء مدت محکومیت محاسبه می‌شود‌.

چنانچه زندان‌ ی پس از اتمام مرخصی، غیبت کند، رئیس مؤسسه مراتب را در اسرع وقت و حداکثر ظرف بیست و چهار ساعت برای اقدام قانونی مربوط به ضبط تامین، دستگیری زندان‌ ی و عودت وی به مؤسسه، به مقام صادرکننده مرخصی گزارش و هم­زمان نسبت به اعلام جرم به دادستان یا رئیس حوزه قضایی اقدام می‌کند. مقام قضایی نتیجه اقدام‌های مربوط به ضبط تامین و رسیدگی به پرونده غیبت را برای درج در پرونده به مؤسسه اعلام می‌کند.

غیبت زندان‌ ی پس از پایان مدت مرخصی در نوبت­های اول و دوم و سوم به ترتیب موجب سه ماه و  شش ماه و یک سال محرومیت از مرخصی است؛ مگر آن که شورای طبقه‌بندی تنبه وی را احراز کند و دادستان نیز با اعطای مرخصی موافقت نماید.

ارتکاب جرم عمدی به استثنای جرایم تعزیری درجه هفت و هشت، در حین حبس یا در ایام مرخصی و یا به هنگام اشتغال و حرفه­آموزی در خارج از مؤسسه، موجب شش­ماه محرومیت از مرخصی در نوبت اول، یک سال در نوبت دوم و دو سال در نوبت سوم است.

مرخصی‌های پیش‌بینی شده در این فصل مانع یکدیگر نیست؛ در هر حال جمع مرخصی‌های زندان‌ ی در هر فصل، بیش از یک­ماه، نخواهد بود. اعطای مرخصی به زندان‌ یان شاغل در مراکز حرفه­آموزی و اشتغال، نباید با توافق­نامه مؤسسه با بخش خصوصی، در تعارض باشد.