فصل سوم ـ اقدام‌های حمایتی و معاضدت قضایی

به منظور جامعه­پذیری و بازاجتماعی شدن زندان‌ یان، رفع مشکلات قضایی و تسهیل آزادی آنان، رفع احتیاج­های ضروری زندان‌ یان و خانواده آن‌ها و نیز تحکیم خانواده، سازمان مکلف به ارائه خدمات مددکاری(اعم از مددکاری اجتماعی و قضایی) و مشاوره روان­شناسی به زندان‌ یان است و در این راستا می‌تواند از خدمات خیرین و مؤسسه‌های حمایتی دولتی و غیر دولتی و مردم نهاد بهره­مند شود.

به منظور شناسایی و حل مشکلات خانوادگی، اجتماعی و قضایی زندان‌ یان، از میان کارکنان مؤسسه، تنها مددکاران مؤسسه می­توانند با موافقت رئیس مؤسسه و در چارچوب مقررات حاکم، با خانواده زندان‌ ی و اصحاب پرونده ارتباط برقرار کنند. تخطی از حکم مقرر در این ماده حسب مورد موجب تعقیب اداری یا پیگرد قضایی متخلف است. انجمن، بنیاد و ستاد دیه مکلف به همکاری با مددکاران در چارچوب وظایف حمایتی آنان می‌باشند.

مددکاران می­توانند با موافقت رئیس مؤسسه در محدوده مقررات با مراجعه به مراجع قضایی، سازمان­ها و مؤسسه‌های دولتی و عمومی و همچنین تشکل‌های مردم­نهاد در جهت انجام امور زندان‌ یان نیازمند و خانواده آن‌ها اقدام کند. مراجع مذکور در حدود مقررات  همکاری لازم را به عمل می‌آورند.

مددکار اجتماعی مؤسسه پس از اخذ اطلاعات لازم از زندان‌ ی و تشکیل پرونده، در صورت تقاضای زندان‌ ی و خانواده وی، به منظور حمایت مادی و معنوی از ایشان و کاهش آثار سوء ناشی از حبس، حسب مورد زندان‌ ی و خانواده او را به مرکز مراقبت، ستاد دیه و انجمن یا نهادهای حمایتی دیگر از قبیل کمیته امداد امام خمینی (ره)، سازمان بهزیستی کشور، بنیاد مستضعفان، بنیاد برکت، هلال احمر، سازمان نظام روان­شناسی و تشکل‌های مردم­نهاد معرفی و موضوع را پیگیری می‌کند و نتیجه پیگیری را ضمن ابلاغ به زندان‌ ی، در سامانه مربوط ثبت می‌کند. اقدامات حمایتی حتی المقدور باید با حفظ احترام و محرمانگی هویت محکوم و خانواده وی انجام شود.

ستاد دیه، انجمن و بنیاد تعاون مطابق اساسنامه، آیین‌نـامه و دیگر ضوابط و مقررات حاکم، به زندان‌ یان و خانواده آن‌ها خدمات حمایتی ارائه می­کنند. سازمان با هدف پیش ­ گیری از انجام کارهای موازی و در راستای بهبود عملکرد مؤسسه‌های موضوع این ماده، بر عملکرد ستاد، انجمن و بنیاد نظارت می‌کند و هماهنگی لازم را به عمل می­آورد.

به منظور پیش ­ گیری از انجام اقدامات حمایتی موازی، هدف­مندتر نمودن حمایت­ها، ایجاد شفافیت و جلب مشارکت حداکثری مردمی، سازمان مکلف است نسبت به راه‌اندازی «سامانه اقدامات حمایتی» مبادرت نماید. در این سامانه پس از شناسایی زندان‌ یان نیازمند از سوی مددکار اجتماعی مؤسسه، بدون ذکر نام و مشخصات هویتی و صرفاً با یک کد یکتا، بخشی از اطلاعات پرونده‌ الکترونیکی آن‌ها نظیر خلاصه موضوع پرونده، مدت حبس، روند تغییر رفتار زندان‌ ی و حمایت­های مالی و معاضدت­های به عمل آمده، به همراه نوع و میزان حمایت‌هایی که زندان‌ ی و خانواده وی نیاز دارند، ثبت و به­روز رسانی می­گردد.

تبصره۱ـ پس از راه اندازی این سامانه، اقدامات حمایتی از زندان‌ ی و خانواده وی در آن ثبت می­گردد و تنها مسیر حمایت مالی از محکومان نیازمند، از طریق این سامانه خواهد بود و ستاد دیه، انجمن و  بنیاد، خدمات حمایتی خود در بستر این سامانه ارائه می‌نمایند. کمیته امداد امام خمینی(ره) و دیگر نهادها و سازمان‌‌های حمایتی و خیریه که به صورت محلی یا کشوری اقدام به انجام امور فوق می­نمایند، پس از تفاهم و هماهنگی با سازمان به شیوه فوق عمل می‌کنند.

تبصره۲ـ در این سامانه باید اولویت­های حمایتی با ضوابط معین و شفاف مشخص و اعلام گردد و همچنین قابلیت جستجو و دسته‌بندی اطلاعات (بر اساس مواردی نظیر نوع و میزان محکومیت، موضوع پرونده، مدت زمان سپری شده و باقیمانده از حبس، میزان مبلغ مورد نیاز برای آزادی زندان‌ ی، سن، جنس، وضعیت تاهل، دارا بودن فرزند یا بارداری، سوءپیشینه فرد، محل تولد، مدرک تحصیلی، عنوان شغلی و…) وجود داشته باشد. و همچنین دارای درگاه پرداخت مشارکتهای مردمی به صورت مستقیم بوده و امکان پرداخت تمام یا قسمتی از مبلغ مورد نیاز مربوط به هر زندان‌ ی فراهم باشد. پس از پرداخت هر میزان مبلغ، نتایج حمایت‌های انجام شده باید در سامانه نمایش داده شود به گونه‌ای که از دوباره کاری و بی‌عدالتی در تخصیص کمک‌ها اجتناب شود.

تبصره۳ـ بخش جداگانه‌ای در این سامانه را برای حمایت‌های مستقیم از خانواده زندان‌ یان طراحی و بروز رسانی می­گردد. حمایت­های مالی و پرداخت وجه جهت کمک به معیشت خانواده زندان‌ یان در این سامانه ثبت و از طریق این سامانه انجام می‌شود. در این بخش نیز بدون نام و مشخصات هویتی، اطلاعات مورد نیاز توسط مددکاران اجتماعی مؤسسه و مرکز مراقبت ثبت می­گردد.

ا نجمن در حدود امکانات، با مؤسسه در تهیه و تامین تجهیزات ضروری توانبخشی و مورد نیاز زندان‌ یان بی­بضاعت مانند دندان مصنوعی، عصا، اعضای مصنوعی، صندلی چرخ­دار و عینک، همکاری می­نماید.

مرکز مراقبت علاوه بر نظارت بر فعالیت­های مددکاران اجتماعی و انجمن­ها، اقدامات حمایتی از زندان‌ یان آزاد شده و خانواده آن‌ها را از قبیل خدمات اشتغال و حرفه­آموزی، بهداشت و درمان، مشاوره روان­شناسی و راهنمایی، فرهنگی و تربیتی و مددکاری اجتماعی به عمل می­آورد. سازمان در جهت ثبت و نظارت برعملکرد این مرکز و در جهت رصد مستمر افراد تحت پوشش مرکز مراقبت و ارزیابی مستمر خدمات ارائه شده به این افراد به منظور اطمینان از بازگشت این محکومان به زندگی شرافتمندانه، سامانه حمایت و مراقبت پس از خروج را راه اندازی می‌کند.

زندان‌ ی بیمارِ بی­بضاعت که در وضعیت بیماری آزاد می‌شود و همچنین زندان‌ ی مستمند باید تا سه ماه پس از آزادی مورد حمایت انجمن قرار گیرد و چنانچه از کار­افتاده یا ناتوان باشد، با توجه به مقررات حاکم و امکانات انجمن باید مورد حمایت قرار گیرد. انجمن و مرکز مراقبت در راستای برخورداری این افراد از خدمات سازمان­های حمایتی دولتی و عمومی، اقدام و پیگیری لازم را به عمل می­آورند.

مددکار اجتماعی مؤسسه در راستای پوشش حمایتی از زندان‌ یان، حداقل دو ماه پیش از آزادی آن‌ها اقدام‌های لازم نظیر آموزش‌های لازم به زندان‌ یان در شرف آزادی، توسعه ارتباط با خانواده زندان‌ یان، شناسایی موانع اصلی فعالیت سالم آن‌ها در جامعه، پیگیری تعیین حامی صلاحیت‌دار برای ایشان با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و روان‌شناختی آن‌ها با فعال‌سازی ظرفیت‌هایی نظیر دستگاه‌های مسئول، بخش خصوصی، نهادهای مردمی و خیرین برای رفع این موانع، را اجرا می‌کند. این واحد از زندان‌ یان بی­بضاعت آزاد ­شده که قصد بازگشت به محل زندگی خود را دارند حمایت می‌کند. انجمن به درخواست رئیس مؤسسه هزینه عزیمت این قبیل زندان‌ یان را به صورت تنخواه در اختیار مددکار قرار می‌دهد.

مرکز مراقبت در جهت بازاجتماعی شدن زندان‌ یان آزاد شده با استفاده از ظرفیت تشکل‌های حمایتی مردم­نهاد و سازمان­های دولتی از قبیل سازمان بهزیستی کشور، مکان­هایی را به منظور اقامت اختیاری زندان‌ یانی که دوره حبس آن‌ها پایان یافته است ، پیش‌بینی و تمهید می‌کند. در مدت حضور افراد در این مکان­ها در ادامه برنامه‌های اصلاحی و تربیتی مؤسسه، فنون و مهارت­های بازسازگاری با جامعه و خودداری از ارتکاب جرم به فرد متقاضی آموزش داده می‌شود و اقدامات حمایتی در راستای تسهیل در پیوند فرد با اجتماع و خانواده وی انجام می‌گیرد.

مددکاران قضایی مؤسسه با هماهنگی و تحت نظارت واحد امور قضایی، خدمات معاضدت قضایی و مشاوره حقوقی را به طور رایگان به زندان‌ یان ارائه می‌دهد. این خدمات شامل مواردی از قبیل ارائه مشاوره و ارشاد قضایی، همکاری با شورای حل اختلاف و اتخاذ تمهیدات لازم به منظور تحقق مذاکرات اصلاحی میان زندان‌ ی و شاکی، مراجعه به مراجع قضایی و مکاتبه با آنان در راستای رفع ابهامات مربوط به پرونده قضایی زندان‌ ی، آگاهی ‌ رسانی به زندان‌ ی از حقوق خود، تنظیم شکواییه، اعتراض، دادخواست و لوایح قضایی و پیگیری جهت بهره ‌ مندی زندان‌ ی از نهادهای ارفاقی و امتیازهای قانونی نظیر آزادی مشروط، نیمه­آزادی و آزادی تحت نظارت سامانه‌های الکترونیکی، عفو، تعلیق اجرای مجازات و دیگر فرایندهای مربوط به دادرسی، صدور حکم و اجرای رای است.

مرکز توسعه حل اختلاف با همکاری سازمان در مؤسسه‌‌ها به تعداد مورد نیاز شعب «شورای حل اختلاف ویژه امور زندان‌ یان» را تشکیل می‌دهد. اعضای این شورا با بهره­گیری از ظرفیت‌های موجود در راستای تحقق صلح و سازش بین زندان‌ ی و شاکی یا مدعی خصوصی تلاش می‌کنند.